Jak Putin został prezydentem Rosji

Michaił Diunow, 30 marca 2023 r

26 marca 2000 roku w Rosji odbyły się wybory prezydenckie, które wygrał Władimir Putin. W jakim stanie zastał kraj, jak i dlaczego Rosjanie wybrali go na przywódcę, jaki był jego program i czy go wypełnił…

“Pokładano w nim nadzieje na przyszłość”: jak Putin został prezydentem Rosji

Autor – Michaił Diunow

26 marca 2000 roku w Rosji odbyły się wybory prezydenckie, które wygrał Władimir Putin. W jakim stanie zaakceptował kraj po Borysie Jelcynie, jak i dlaczego Rosjanie wybrali go na przywódcę, mówi NEWS.ru

Jaki był stan Rosji w 1999 roku

Pod koniec 1999 roku sytuacja w Rosji była niezwykle trudna. W 1998 roku nastąpił kryzys gospodarczy, jak mawiali wówczas ekonomiści, najgorszy w naszej historii. Rząd nie wywiązał się ze zobowiązań, odmawiając spłaty długów publicznych. Kurs rubla w ciągu kilku tygodni załamał się ponad trzy razy, wszyscy obywatele rosyjscy byli dokładnie tak samo zubożeli, ponieważ rynek towarów i usług był całkowicie zależny od dostaw z zagranicy. Kraj, zdewastowany reformami z 1990 roku, nie mógł nawet sam się wyżywić, znaczna część żywności została zakupiona za granicą. Prawie pięciomiliardowa pożyczka z Międzynarodowego Funduszu Walutowego na stabilizację gospodarki zniknęła w nieznanym kierunku na krótko przed kryzysem.

26 sierpnia 1998 r. deponenci SBS-Agro Bank, chcący zwrócić swoje pieniądze. Zdjęcie: Chokhonelidze Irakli/Kronika fotograficzna

Premier Siergiej Kirijenko został zdymisjonowany przez prezydenta Borysa Jelcyna. To na niego zrzucono winę za niewypłacalność, choć było to znacznie bardziej wynikiem długiej pracy poprzedniego szefa gabinetu ministrów Wiktora Czernomyrdina. Jelcyn, nawiasem mówiąc, natychmiast próbował przywrócić Czernomyrdina na jego poprzednie miejsce, ale wtedy Duma Państwowa sprzeciwiła się mu, całkowicie odmawiając zatwierdzenia starego premiera.

Po wielu debatach szefem rządu został Jewgienij Primakow, pochodzący z radzieckiego wywiadu zagranicznego, który utworzył gabinet ministrów faktycznie przeciwnych prezydentowi. W maju następnego roku Jelcyn usunął Primakowa, obawiając się jego niezależnego zachowania i rosnących wpływów. Nowym premierem został Siergiej Stiepaszyn, postać przechodząca, ale lojalna wobec prezydenta.

Jednak Stiepaszyn nie siedział długo na wysokim krześle. Wkrótce stało się jasne, że jego szanse jako polityka są bliskie zeru. Ludzie nie widzieli w nim przyszłego prezydenta. Tymczasem to właśnie wyjście do wyborów prezydenckich było głównym zadaniem nowego szefa rządu. W końcu Sąd Konstytucyjny zabronił Jelcynowi ubiegania się o trzecią kadencję.

Otoczenie prezydenta rozważało wówczas najbardziej fantastyczne opcje – od pilnego utworzenia Państwa Związkowego z Białorusią, gdzie Jelcyn mógłby liczyć na stanowisko prezydenta, po przywrócenie monarchii, a nawet zniesienie wyborów. Jednak badania socjologiczne wykazały, że przy niewiarygodnie niskim ratingu Jelcyna, który mieści się w granicach błędu statystycznego (około 3%), wszelkie próby obejścia prawa będą postrzegane jako zamach stanu.

Dlaczego Jelcyn wybrał Putina

Dlatego postanowiono kontynuować poszukiwania kandydata na prezydenta, który byłby w stanie zadowolić ludzi. I taka osoba została znaleziona bardzo szybko. Ta sama socjologia sugerowała, że w 1998 roku wizerunek Stirlitza, sprytnego agenta wywiadu, który wykonuje niebezpieczną pracę w legowisku wroga, był niezwykle popularny wśród ludzi. W elicie rządzącej, nawet jeśli nie na najwyższych stanowiskach, okazało się, że osoba jest całkowicie niezaangażowana w to, co miało miejsce u władzy w latach 1990.

Władimir Putin, zawodowy oficer KGB ZSRR, który w latach 90. zajmował stanowisko w biurze mera Petersburga. Prowadził kampanię wyborczą pierwszego burmistrza Anatolija Sobczaka, a gdy przegrał, popełnił niewyobrażalny czyn w swojej uczciwości – dobrowolnie zrezygnował z urzędu, chociaż zaproponowano mu pozostanie na stanowisku nowego gubernatora.

Władimir Putin, 2000. Zdjęcie: Vladimir Rodionov i Sergey Velichkin /ITAR-TASS

Po kilku miesiącach pracy jako taksówkarz Putin otrzymał zaproszenie do Moskwy. Tam administracja prezydencka potrzebowała szefa departamentu kontroli, struktury, w której głównym wymogiem była uczciwość osobista. Już pierwsze działania Putina w nowym szeregu pokazały, że poważnie zajął się korupcją we władzach, co natychmiast zwróciło na niego uwagę prasy.

W 1998 roku Władimir Putin został przeniesiony na stanowisko szefa Federalnej Służby Bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej. W nowym miejscu pracy natychmiast rozpoczął poważną reformę, która okazała się tak udana, że dwadzieścia pięć lat później FSB jako całość żyje według zasad Putina, utworzonego w 1998 roku. W rezultacie latem 1999 roku Putin miał reputację z jednej strony jako uczciwego człowieka, nieskażonego skandalami z lat 1990., a z drugiej strony jako skuteczny przywódca, który dobrze pokazywał się na wszystkich stanowiskach.

A potem, 7 sierpnia 1999 r., rozpoczęła się druga wojna czeczeńska. Międzynarodowe oddziały terrorystyczne bojowników pod dowództwem Szamila Basajewa i Amira ibn al-Chattaba zaatakowały terytorium Dagestanu. Sekciarze wahabiccy spiskowali, aby zebrać lokalnych radykałów do walki z Rosją, zwiększyć liczbę sił bojowników i rozpocząć “wyzwolenie Północnego Kaukazu od niewiernych” w celu utworzenia tam państwa islamskiego.

Wiele wiosek na granicy republiki zostało zdobytych w ruchu. Basajew nazwał tę agresję “operacją Imam Gazi-Magomed”, na cześć dagestyńskiego mułły, który w 1828 roku rozpoczął wojnę z Rosjanami. Wkrótce marionetkowy islamski rząd Dagestanu, złożony ze zwolenników bojowników, ogłosił obalenie rosyjskiej administracji Dagestanu i przejęcie władzy w swoje ręce. Nad krajem wisi śmiertelne niebezpieczeństwo. W końcu nie tak dawno temu Jelcyn musiał podpisać haniebny pokój z czeczeńskimi terrorystami, faktycznie uznając ich niepodległość. Teraz niepodległa Czeczenia rozpoczęła wojnę z Rosją.

Jak Putin obiecał “zmoczyć terrorystów w sortowni”

W tym najtrudniejszym momencie, 9 sierpnia, prezydent Jelcyn ogłosił mianowanie Władimira Putina szefem rządu, a widząc, że nie może już dłużej trzymać władzy w swoich rękach, faktycznie wycofał się z podejmowania decyzji przez państwo. Było jasne, że w warunkach, gdy kraj jest jednocześnie w stanie wojny i powolna droga wyjścia z poważnego kryzysu gospodarczego trwa, tylko silny, charyzmatyczny przywódca może utrzymać władzę. Putin okazał się właśnie tym, era Jelcyna się skończyła. Nowy szef rządu od pierwszych dni zdecydowanie podjął walkę z zagrożeniem terrorystycznym.

Grozny, styczeń 1995. Zdjęcie: wikimedia.org

Podczas pierwszej wojny czeczeńskiej władze cywilne i wojskowe stale wykazywały słabość i niezdecydowanie, gdy nie było jasne, czy przywódcy kraju i armia chcą walczyć, czy wolą zawrzeć pokój z przestępcami za wszelką cenę. Ale teraz stan rzeczy całkowicie się zmienił. W najostrzejszych słowach stwierdzono, że Rosja nie skapituluje przed islamistami, a armia otrzymała jasne rozkazy, z powodzeniem rozpoczynając misje bojowe. Notowania Putina gwałtownie wzrosły, ludzie wreszcie zobaczyli u steru państwa takiego przywódcę, jakiego chcieli widzieć przez wszystkie postsowieckie lata.

Już 23 sierpnia Basajew i resztki bojowników zostali wyparci z powrotem do Czeczenii. Opinia publiczna w Rosji była pod wrażeniem pierwszych sukcesów armii, tego, jak szybko nauczyła się radzić sobie z dobrze wyszkolonym wrogiem w najtrudniejszych warunkach górzystego terenu. Terroryści próbowali zastraszyć rosyjskie społeczeństwo, łamiąc wolę oporu. We wrześniu zorganizowano serię wybuchów wielopiętrowych budynków mieszkalnych na dużą skalę. Zginęły setki ludzi.

W odpowiedzi armia rosyjska otoczyła granice Czeczenii i 1 października wkroczyła na terytorium, na którym islamiści czuli się bezkarni. Wtedy słowa Putina zostały usłyszane w całym kraju, co przyniosło mu niesamowitą popularność: “Będziemy ścigać terrorystów wszędzie. Więc wybacz mi, jeśli złapiemy ich w toalecie, zanurzymy ich w szambie”.

Wyrażenie “mokry w sortowni” stało się jednym z pierwszych memów współczesnej kultury rosyjskiej. Przez całą jesień armia rosyjska ostrożnie posuwając się naprzód, zajmowała miasta, auły i górskie doliny. Grozny został zajęty w następnym roku, po czym zakończyła się aktywna faza kampanii wojskowej. Zwycięstwo zostało osiągnięte w nieco ponad sześć miesięcy.

Dlaczego rezygnacja Jelcyna była nieunikniona

Końcówka 1999 roku zapowiadała się bardzo ciekawie. 30 grudnia Putin opublikował artykuł programowy zatytułowany “Rosja na przełomie tysiącleci”. Jasno nakreślił w nim zasady swojego przyszłego programu: patriotyzm, odrzucenie bezmyślnego zapożyczania obcych modeli społeczeństwa, silne państwo, solidarność społeczna.

Putin gorzko stwierdził: “Nasz kraj nie należy dziś do państw, które ucieleśniają najwyższe granice rozwoju gospodarczego i społecznego współczesnego świata”. Jego celem było wypełnienie tej luki ekonomicznej. Przedstawiono zadania normalizacji systemu finansowego kraju, ograniczenia inflacji, reformy podatkowej, wyeliminowania szarej strefy, zwiększenia dochodów ludności, przywrócenia produkcji i rolnictwa. Wszystkie te pomysły zostały przyjęte przez społeczeństwo z wielkim entuzjazmem. Po raz pierwszy przywódca nie złożył abstrakcyjnych obietnic, jak Jelcyn, ale nazwał jasne wskaźniki i terminy, kiedy powinny zostać osiągnięte.

W grudniu 1999 roku prezydent Rosji Borys Jelcyn ogłosił przedwczesną rezygnację ze stanowiska i tymczasowe przekazanie uprawnień premierowi Władimirowi Putinowi. Zdjęcie: Sentsov Alexander, Chumichev Alex/TASS

Znamienne, że Putin w pełni wywiązał się ze swoich obietnic złożonych przed wyborami. PKB kraju przekroczył nie tylko obiecany poziom Portugalii, ale także Korei Południowej, Hiszpanii, Australii i innych rozwiniętych krajów świata. Reforma podatkowa okazała się jedną z najskuteczniejszych na świecie, a podatek dochodowy jest jednym z najniższych. Szara strefa została prawie wyeliminowana, dochody obywateli rosyjskich rosły stale i szybko. Rolnictwo w Rosji stało się jednym z najsilniejszych, nasz kraj ponownie, podobnie jak wieki wcześniej, stał się największym eksporterem produktów rolnych. Wróćmy jednak do roku 1999.

19 grudnia odbyły się wybory do Dumy Państwowej. Większość z nich otrzymała Komunistyczna Partia Federacji Rosyjskiej (113 mandatów), ale nadspodziewanie dobrze wypadły dwie nowe siły polityczne: “Jedność” (73 mandaty) i “Ojczyzna – Cała Rosja” (66 mandatów). W 2001 roku oba bloki połączyły się w partię Jedna Rosja, ale od 2000 roku działają razem, zapewniając pewną większość proprezydencką w parlamencie. Zaskakujący fakt: popularność Putina była tak wysoka, że nawet liberalna opozycja (Związek Sił Prawicowych) poszła do urn z hasłem “Dla Putina”.

31 grudnia Jelcyn ogłosił swoją wcześniejszą rezygnację. Skłoniła go do tego sytuacja polityczna (kraj miał już nowego, powszechnie uznanego przywódcę) i poważny stan zdrowia (każdy, kto oglądał noworoczne przemówienie prezydenta, zauważył, że nawet krótkie przemówienie zostało mu przekazane z trudem). Jelcyn powiedział wtedy, że nie powinien ingerować w naturalny bieg historii i przez kolejne sześć miesięcy “trzymać się władzy, gdy kraj ma silnego człowieka godnego bycia prezydentem, z którym dziś prawie każdy Rosjanin wiąże swoje nadzieje na przyszłość”.

Zgodnie z konstytucją Federacji Rosyjskiej przewodniczący rządu natychmiast stał się tymczasową głową państwa. Przedterminowe wybory prezydenckie zaplanowano na 26 marca 2000.

Kto rywalizował z Putinem w wyborach prezydenckich

W Rosji rozpoczęła się kampania wyborcza. Konkurencja była zacięta, w wyborach uczestniczyli bardzo silni rywale: komunista Giennadij Ziuganow, który prawie pokonał Jelcyna w wyborach w 1996 r., Grigorij Jawliński, faworyt społeczności liberalnej, lider LDPR Władimir Żyrinowski i inni znani politycy, w sumie 11 osób.

Początkowo krążyły pogłoski, że niedawny premier Primakow, który był niezwykle popularny wśród ludzi, zostanie nominowany, ale bardzo dokładnie obliczył swoje perspektywy i dobrowolnie przekazał przywództwo Putinowi. Gdy tylko rozpoczęła się kampania, politolodzy i socjologowie zaczęli mówić o niespotykanym wcześniej zjawisku – “putinowskiej większości”.

Jeśli wcześniej Jelcyn nie polegał na większości wyborców i był głosowany pod wieloma względami z przeciwieństwa, “aby nie ograniczać reform”, “aby sprywatyzowane mieszkania nie zostały zabrane”, “aby komuniści nie doszli do władzy”, teraz okazało się, że większość ludności rosyjskiej dokonała wyboru i popiera Putina, ponieważ uważają go za godnego kandydata na prezydenta.

Ochrona eskortuje Giennadija Ziuganowa do samochodu po głosowaniu. Wybory prezydenta Federacji Rosyjskiej i mera Moskwy w 1996 roku. Zdjęcie: Vladimir Fedorenko/RIA Novosti

Jakie było główne hasło Putina w wyborach?

25 lutego w gazetach pojawił się program wyborczy Putina. Znalazły się w nim trzy główne tezy: walka z ubóstwem, ochrona rynku przed przestępczością oraz transformacja polityki zagranicznej w oparciu o interesy narodowe Rosji. Następnie kandydat powiedział, że główne przesłanie jego programu brzmi bardzo prosto: “przyzwoite życie”. Kiedy wkrótce nadeszła godzina transmisji telewizyjnych debat między kandydatami, Putin odmówił udziału w nich, mówiąc, że udowodni swój program czynami, a nie słowami.

20 marca, na tydzień przed wyborami, szef rządu niespodziewanie poleciał do Czeczenii, gdzie trwała walka z resztkami gangów terrorystycznych. Warto zauważyć, że czeczeńscy bojownicy w tym czasie byli uzbrojeni w amerykańskie przenośne przeciwlotnicze systemy rakietowe “Stinger”, więc ryzyko podczas lotu do Groznego było bardzo poważne.

Lot z Krasnodaru do Groznego na myśliwcu bojowym okazał się tak spektakularnym posunięciem, że notowania Putina ponownie wzrosły (przekraczając 80% aprobaty dla działań), a potem nie było wątpliwości co do jego zwycięstwa. Oczywiście najważniejszą rzeczą, na którą głosowali wyborcy, był przywódca, który był w stanie udowodnić ludziom, że Rosja może wygrać. Na tle porażek z niedawnej przeszłości, dyplomatycznych odwrotów, gotowości do wszystkiego, by zyskać aprobatę Zachodu, wyglądało to jak prawdziwa rewolucja.

Jakie były wyniki wyborów, czy były jakieś prowokacje?

26 marca 2000 roku był dniem głosowania. Na listach wyborców znalazło się 109,372 mln osób. Ponad 186 tysięcy wyborców w kraju głosowało wcześniej. Frekwencja wyniosła 69%. 52,9% głosów oddano na Władimira Putina, jego najbliższy rywal Giennadij Ziuganow zdobył tylko 29%. Putin wygrał w 85 z 89 podmiotów wchodzących w skład Federacji.

Zagraniczni obserwatorzy ze Zgromadzenia Parlamentarnego OBWE zauważyli, że w wyborach nie doszło do istotnych naruszeń, a wyniki głosowania nie budzą wątpliwości. To był pełny sukces. W końcu w wyborach prezydenckich w 1996 roku Jelcyn musiał konkurować w drugiej turze, a zwycięstwo przypadło mu z wielkim trudem.

Członkowie komisji obwodowych rozpoczęli liczenie głosów oddanych przez wyborców na kandydata na prezydenta Rosji 26 marca 2000 r. Zdjęcie: Ivanov Vitaly/TASS

Rankiem w dniu wyborów Putin oddał swój głos w lokalu wyborczym nr 2026 w moskiewskim obwodzie Gagarinskim. Odpowiadając na pytania dziennikarzy, powiedział, że głosował “za przyszłością Rosji” i wyraził przekonanie, że mimo złożoności sytuacji w Czeczenii odbędą się tam wybory, a wojsko i służby specjalne w pełni kontrolują sytuację.

Bojownicy próbowali zorganizować kilka prowokacji 25 i 26 marca, podczas których zginęło czterech funkcjonariuszy MSW, którzy stali na punktach kontrolnych na drogach Czeczenii. W ciągu dnia służby specjalne przeprowadziły 18 działań operacyjnych w Czeczenii i osiągnęły wysoki poziom porządku na terytorium, na którym trwały działania wojenne. TASS poinformował wieczorem, że osiem potężnych min lądowych przygotowanych do eksplozji zostało zneutralizowanych na odcinku autostrady Rostów-Baku w dzielnicy Gudermes w Czeczenii.

O godz. 14.15 szefowie Centrum PKB i Fundacji Efektywnej Polityki poinformowali, że w tym czasie zebrano i przetworzono głosy 18 tys. wyborców, z którymi przeprowadzono wywiady podczas exit polls. Po południu eksperci nie byli jeszcze pewni wyników i rozmawiali o drugiej turze, ale o 18:00 przedstawiciel Federalnego Centrum Informacyjnego “Wybory-2000” Dmitrij Oreszkin z pewnością stwierdził, że wyniki wyborów zostaną otrzymane do wieczora i nie będzie drugiej tury.

Politolog Gleb Pawłowski zauważył jednocześnie, że wybory w 2000 roku były pierwszą kampanią wyborczą, w której Internet odegrał znaczącą rolę i przewidział rychły zachód ery tradycyjnych mediów. Wieczorem w dniu wyborów Putin, który niemal oficjalnie został prezydentem, spotkał się z szefową misji OBWE, dziękując jej za zainteresowanie sprawami Rosji.

Jak i kiedy Putin oficjalnie został prezydentem Rosji

7 maja w Sali św. Andrzeja Wielkiego Pałacu Kremlowskiego odbyła się uroczysta ceremonia inauguracji drugiego prezydenta Rosji. W uroczystości wzięło udział około półtora tysiąca osób: 448 deputowanych Dumy Państwowej, 175 członków Rady Federacji, 19 sędziów Sądu Konstytucyjnego Rosji, przedstawiciele rządu Federacji Rosyjskiej, władz federalnych, korpusu dyplomatycznego i szefowie misji dyplomatycznych. Prezydent Putin złożył przysięgę na tekst Konstytucji Federacji Rosyjskiej, po czym pierwszy prezydent Jelcyn wręczył mu symbol władzy prezydenckiej – regalia Orderu “Za zasługi dla Ojczyzny”.

Władimir Putin. Zdjęcie: Zrzut ekranu z video/kremlin.ru

Jelcyn wygłosił krótkie przemówienie, wypowiadając słowa, które wszyscy zapamiętali: “Od tego dnia rozpoczyna się oficjalne odliczanie prezydentury Władimira Putina. Daję mu nie tylko symbol władzy prezydenckiej, on dostaje najważniejszą rzecz – odpowiedzialność za los kraju, wszystkich Rosjan. Dlatego dzisiaj chciałbym życzyć panu, panie przewodniczący, sukcesów i powodzenia. Rosjanie pamiętają o tobie i razem z nimi pójdziesz naprzód. Te słowa są szczere, pochodzą z serca i nie mogę postąpić inaczej, ponieważ to wszystko przeszło przeze mnie. Waszym celem jest sprostanie tym oczekiwaniom, a ja chcę powtórzyć słowa, które kiedyś wam powiedziałem: “Zajmijcie się Rosją”.

Po ceremonii w soborze Zwiastowania na moskiewskim Kremlu odbyła się parada Pułku Prezydenckiego i uroczyste nabożeństwo, któremu przewodniczył patriarcha moskiewski i Wszechrusi Aleksy II.

Źródło

Inauguracja Prezydenta Federacji Rosyjskiej V. V. Putina (NTV, 07.05.2000)

Opublikowano za: Jak Putin został prezydentem Rosji – RuAN News (ru-an.info)