PRZYGOTOWANIE SPOSOBÓW I FORM ORGANIZACJI SAMORZĄDÓW W NADZWYCZAJNYCH WARUNKACH KRYZYSOWYCH.

          

„Naród winien jest sobie samemu obronę od  napaści

i dla przestrzegania całości swojej.

Wszyscy przeto obywatele są obrońcami  całości i swobód narodowych”.      

                                                                            Konstytucja 3 maja 1791 r.

 Zapamiętajmy:                                                                                     

• „Naród tworzy swoje państwo dla obrony własnej – swego życia, wolności i dobrobytu obywateli”. 
• „Głównym celem państwa jest zabezpieczenie interesów narodowych”. 
• „Bezpieczeństwo narodowe tworzy cały naród, każdego dnia”.  
• „Obrona Ojczyzny jest Konstytucyjnym obowiązkiem każdego obywatela  Rzeczypospolitej Polskiej”. 
• „Powinnością władz państwa jest doskonalenie w czasie pokoju systemu obrony narodowej  przygotowanie obywateli do wypełnienia obowiązku obrony Ojczyzny”  – art. 85.1 Konstytucji RP”. 
• „Strategia istnienia państwa jest nauką zbudowaną na fundamencie historii”.

Wielokrotnie w swej historii, gdy Polacy zaniedbali  troskę o bezpieczeństwo swoje i Ojczyzny ponosili  ogromne straty osobowe i materialne.                                                                                                                              – Podczas „Potopu” Polska straciła 33% ludności. „… Karol Gustaw napadł na nas nie dlatego, że Jan Kazimierz marzył o koronie ojcowskiej, lecz dlatego bo  uważał nas za słabych i  bezpowrotnie upadłych…”-prof. Konopczyński.

– Gdyby nie słabość Polski w okresie XVII – XX w. to obecnie ziemie polskie zamieszkiwało by ok. 70 mln. obywateli narodowości polskiej.                                                                                                                                  – Podczas II wojny światowej w Polsce zginęło ok. 6 mln. osób (22 % ludności), zniszczono 38% majątku narodowego o wartości. ok. 285 mld. $ (wg. cen z 1999 r.). 

– Powódź w 1997 r. – straty ludzkie ponad 50 osób, straty materialne ok. 15 mld. zł,  stanowi to równowartość ok. 950 brygad OT. Koszt usuwania skutków klęski żywiołowej oszacowane bezpośrednio po powodzi to 700-800 mln. zł. To ekwiwalent kolejnych 50 brygad OT.

Przykładem naiwności politycznej jest także przywiązywanie nadmiernej wagi do trwałości i niezawodności sojuszy i opieranie głównie na nich swego bezpieczeństwa. Skutków tego analfabetyzmu doświadczyliśmy w II RP. Czy dzisiaj, te tragiczne doświadczenia  bierzemy pod uwagę budując bezpieczeństwo w III RP?

1. STRATEGIA OBRONNA RP – nic nam nie zagraża …

Niezwykle  groźnym działaniem  jest utrwalanie w świadomości  obywateli  złudzeń, że  współczesny sojusz polityczno – militarny,  uczestnictwo w systemie bezpieczeństwa zbiorowego, może zastąpić własny wysiłek w tworzeniu narodowego systemu bezpieczeństwa.  Nasz udział w NATO nigdy nie powinien stać się mitem, który rozbroi nas psychicznie i zrodzi  lenistwo.                                                                                                         „ Bolesne doświadczenia uczą , że nie można opierać bezpieczeństwa tylko na sojuszach, nawet najpotężniejszych, jeśli własnymi siłami nie zapewnimy sprzymierzeńcom możliwości przyjścia nam z pomocą”.                                                      – Jan Nowak – Jeziorański.

Bezpieczeństwo i dobrobyt państwa winny być głównymi celami jego polityki – zarówno wewnętrznej jak i zagranicznej. Bezpieczeństwo jest wartością pierwotną wobec innych, a potrzeba zapewnienia bezpieczeństwa jest decydującym czynnikiem państwowotwórczym. Zatem, pierwszym i niezbędnym warunkiem pomyślnego rozwoju państwa było, jest i zawsze będzie zapewnienie bezpieczeństwa. Najogólniej ujmując funkcje państwa można  je podzielić na pięć zasadniczych obszarów działalności:

1. Funkcje wewnętrzne – najważniejsze zadanie państwa – to zapewnienie bezpieczeństwa  i porządku publicznego, ochronę mienia, zdrowia  i środowiska oraz zabezpieczenie trwałości stosunków społecznych.
2. Funkcje gospodarczo – organizatorskie – to organizacja życia gospodarczego, stwarzanie warunków do rozwoju tej działalności będącej materialną podstawą bezpieczeństwa narodowego.
3. Funkcja socjalna – to działanie na rzecz ubezpieczeń społecznych, ochrony zdrowia, pomocy społecznej oraz rozwiązywaniu problemów społecznych.
4. Funkcje kulturalno-wychowawcze – to przedsięwzięcia na rzecz wpajania wiedzy i zdobyczy cywilizacyjnych, rozpowszechniania dóbr kulturowych, upowszechniania idei i wartości oraz kształtowania postaw i zachowań obywatelskich.
5. Funkcje zewnętrzne – to zapewnienie bezpieczeństwa państwa z zewnątrz, rozwijanie stosunków politycznych, gospodarczych i kulturalnych z innymi państwami, a także rozwijanie przepływu informacji i kontaktów międzyludzkich.

Wszystkie w/w funkcje państwa mają w sobie czynnik bezpieczeństwa. Znaczy  to, że funkcje państwa w zakresie bezpieczeństwa  są  nadrzędne  wobec nich.

Trzeba tu wyraźnie zaznaczyć, że w kwestii bezpieczeństwa, żadna z tych funkcji nie jest odrębną i samoistną. Oznacza to, że zapewnienie bezpieczeństwa i porządku publicznego, suwerenności państwa oraz bezpieczeństwa gospodarczego nie może stanowić wyłącznie treść określona  w jednej z funkcji, gdyż bez niezbędnego zaangażowania  we wszystkich obszarach aktywności państwa nie będzie możliwe przeciwstawianie się trudnościom i wyzwaniom zagrożeń bezpieczeństwa narodowego.

2. CELE POLITYKI BEZPIECZEŃSTWA NARODOWEGO

Politykę bezpieczeństwa narodowego stanowi celowa i zorganizowana działalność kompetentnych organów państwa, zmierzająca do stałego zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, a także współdziałania państwa w tworzeniu bezpieczeństwa międzynarodowego. Podstawą do ustalania celów i zadań polityki bezpieczeństwa jest zapis art. 5 Konstytucji III RP:

„Rzeczypospolita Polska strzeże niepodległości i nienaruszalności swojego terytorium, zapewnia wolność i prawa człowieka i obywatela oraz bezpieczeństwo obywateli, strzeże dziedzictwa narodowego oraz zapewnia ochronę środowiska, kierując się zasadą równego rozwoju”.   –  art. 5 Konstytucji  III RP.

Z zapisu tego można sprecyzować – jako najważniejsze, następujące cele polityki bezpieczeństwa narodowego:

1. Ochrona niepodległości i niezawisłości Rzeczypospolitej oraz utrzymanie nienaruszalności granic i integralności terytorialnej państwa.
2. Ochrona demokratycznego porządku ustrojowego, bezpieczeństwa obywateli                                          i  podstawowych wolności wszystkich osób znajdujących się pod jurysdykcją RP.
3. Ochrona dziedzictwa narodowego, w tym substancji materialnej i duchowej wytworzonej przez pokolenia, których spadkobiercą jest dzisiejsze społeczeństwo Rzeczypospolitej.
4. Zapewnienie warunków cywilizacyjnego i gospodarczego rozwoju Polski, dobrobytu jej obywateli, pomyślnych perspektyw rozwojowych, które są podstawą społecznej stabilności i pozycji międzynarodowej państwa.
5. Ochrona środowiska naturalnego jako dobra narodowego, będącego warunkiem zrównoważonego rozwoju i ludzkiego bezpieczeństwa.

Cytowane postanowienie Konstytucji nie wyczerpuje zakresu szeroko rozumianego bezpieczeństwa i obrony narodowej. Stąd też dla uzyskania pełnego obrazu konstytucyjnych podstaw bezpieczeństwa celowe jest odniesienie się do pozostałych artykułów ustawy zasadniczej.

Państwo (władza publiczna)  jest zobowiązane do ochrony życia (art. 38), nietykalności i wolności osobistej (art. 41.1);  chroni własność i prawo dziedziczenia  (art. 21.1)  oraz pracę (art. 24 i 65.5);  zwalcza choroby epidemiczne i zapobiega skutkom degradacji środowiska   (art.68.4).                                                                                                                              Państwo jest także gwarantem podstawowych praw obywateli: do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy (art. 66. 1), ochrony zdrowia (art. 68. 1), zabezpieczenia społecznego w razie niezdolności do pracy ze względu na chorobę lub inwalidztwo oraz po osiągnięciu wieku emerytalnego (art. 67. 1), wolności wyrażania poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji (art. 54. 1), organizowania pokojowych zgromadzeń (art. 57)  i zrzeszania się       (art. 58).

Przepisy Konstytucji formułują obowiązki obywateli, które maja ścisły związek z bezpieczeństwem i obroną narodową. Najważniejsze z nich to:  wierność RP i troska o dobro wspólne (art. 82), przestrzeganie prawa (art. 84), obrona ojczyzny (art. 85.1), dbałość o stan środowiska  i odpowiedzialność za spowodowanie jego pogorszenia (art. 86). Należy podkreślić, że ograniczenie wolności i praw obywatelskich oraz działalności gospodarczej mogą być wprowadzone wyłącznie ze względów bezpieczeństwa jako nadrzędnego interesu państwa    (art. 31.3).

„Ograniczenia w  zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanowione tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej albo wolności i praw innych osób”     – art. 31. 3. Konstytucji III RP.

Szczegółowe uregulowania spraw bezpieczeństwa narodowego i obrony narodowej ujmują  ustawy  i wydane na ich podstawie rozporządzenia jako źródła powszechnie obowiązującego prawa. Interesy szeroko rozumianego bezpieczeństwa wyrażają również przepisy prawa karnego – kodeks karny i kodeks wykroczeń.  Bezpieczeństwo i obrona narodowa jest też przedmiotem prawa administracyjnego. Prymat bezpieczeństwa w działalności organów administracji publicznej wynika z podstawowej zasady tej dziedziny prawa – zasady realizacji dobra wspólnego. Skonkretyzowane w ustawach wartości, wchodzące w zakres szeroko rozumianego bezpieczeństwa narodowego dotyczą m. in.:

• bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego państwa;
• ochrony życia i zdrowia obywateli;
• tworzenia społecznych, gospodarczych, naukowych i kulturalnych warunków rozwoju;
• gwarancji wolności myślenia i działania obywateli;
• ochrony i korzystania z zasobów naturalnych środowiska.

Niezwykle ważne dla interesów bezpieczeństwa narodowego i obrony narodowej są postanowienia rozdziału XI Konstytucji zatytułowanego: „Stany nadzwyczajne”.

„W sytuacji szczególnych zagrożeń , jeżeli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej”    –  art. 22. 8 Konstytucji III RP.

3. STANY NADZWYCZAJNE I GOTOWOŚĆ OBRONNA PAŃSTWA.

Gotowość obronna państwa obejmuje:

1). Gotowość bojową i mobilizacyjną sił zbrojnych, która oznacza stan przygotowania planistycznego i organizacyjnego sił zbrojnych do uruchomienia i prowadzenia mobilizacyjnego rozwinięcia oraz możliwość podjęcia i kontynuowania działań w wyznaczonym miejscu i czasie. Podstawa do planowania i realizacji przedsięwzięć dotyczących mobilizacyjnego rozwinięcia wojsk i osiągania przez nie gotowości bojowej jest „PLAN MOBILIZACYJNY SIŁ ZBROJNYCH RP”.

2). Gotowość stanowisk kierowania, na które składa się przygotowanie organów władzy, administracji i gospodarki do rozwinięcia potencjału obronnego oraz sprawnego rozwinięcia stanowisk kierowania  i przejścia na wojenny system kierowania obroną państwa. Do organów tworzących stanowiska kierowania obrona państwa należą:

–  naczelne organy władzy i administracji państwowej, parlament, prezydent RP i Rada Bezpieczeństwa Narodowego, Rada Ministrów, premier  i ministrowie, komisje i komitety sprawujące funkcję naczelnych organów administracji państwowej;

• centralne organy administracji państwowej;
• terenowe organy administracji rządowej: urzędy wojewódzkie, regionalne  i okręgowe   dyrekcje, urzędy i kuratoria oświaty;
• samorządy terytorialne;
• organy dowodzenia Siłami Zbrojnymi RP.

3). Gotowość organizacyjno – mobilizacyjna sektora cywilnego, stanowiąca całokształt przedsięwzięć podejmowanych w celu zapewnienia wykonania przez podmiot gospodarczy                 i inne jednostki organizacyjne tego sektora określonych zadań obronnych przewidzianych na okres kryzysu i wojny.

 W stanie stałej gotowości obronnej realizowane są zadania planistyczne, organizacyjne, szkoleniowe i kontrolne, mające na celu przygotowanie obrony państwa. Ze względu na zakres podejmowanych przedsięwzięć i konieczności  ich stopniowej realizacji, mogą być wprowadzane, w zależności od sytuacji, kolejne stany gotowości obronnej państwa, np. stan podwyższonej gotowości obronnej, stan gotowości kryzysowej i stan pełnej gotowości obronnej, w ramach których następuje uruchomienie części lub całości potencjału obronnego                              – wojskowego i cywilnego.

Stany nadzwyczajne to przewidziane w Konstytucji RP instytucje prawa wewnętrznego, wprowadzone na podstawie ustaw w sytuacjach zagrożeń, jeśli zwykłe środki konstytucyjne okażą się niewystarczające.

Ze względu na charakter zagrożeń może zostać wprowadzony:  stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej.  Ich istota polega na odstąpieniu od konstytucyjnego systemu sprawowania władzy i nadania nadzwyczajnych uprawnień organom władzy wykonawczej w warunkach szczególnych zagrożeń zewnętrznych i wewnętrznych. Działania podjęte w wyniku wprowadzenia stanu nadzwyczajnego muszą odpowiadać stopniowi zagrożenia i powinny zmierzać do jak najszybszego przywrócenia normalnego funkcjonowania państwa lub jego części gdzie wprowadzono rygory stanu nadzwyczajnego. Istotą gotowości obronnej jest utrzymanie zdolności państwa do podejmowania i realizacji zadań obronnych  w celu przeciwstawienia się różnorodnym, co do skali i charakteru, zagrożeniom kryzysowym (militarnym i niemilitarnym)      i wojennym oraz niedopuszczenie do zaskoczenia Rzeczypospolitej agresją militarną.

Stan wojenny. Może być wprowadzony w razie zewnętrznego zagrożenia państwa, w tym spowodowanego działaniami terrorystycznymi, zbrojną napaścią na terytorium RP lub gdy z umowy międzynarodowej wynika zobowiązanie do wspólnej obrony przeciw agresji. W takiej sytuacji prezydent RP może na wniosek Rady Ministrów wprowadzić stan wojenny na części lub całym terytorium państwa. Prezydent zobowiązany jest do przedstawienia Sejmowi rozporządzenia o wprowadzeniu stanu wojennego nie później niż przed upływem 48 godzin od jego podpisania. Minister spraw zagranicznych notyfikuje sekretarzowi generalnemu ONZ  i sekretarzowi generalnemu Rady Europy fakt i przyczyny wprowadzenia stanu wojennego,  a także jego odwołanie.

Stan wyjątkowy może być wprowadzony w sytuacji szczególnego zagrożenia konstytucyjnego ustroju państwa, bezpieczeństwa obywateli lub porządku publicznego, w tym spowodowanego działaniami terrorystycznymi, które nie może być usunięte przez użycie zwykłych środków konstytucyjnych. W takiej sytuacji Rada Ministrów może podjąć uchwałę, by skierować do prezydenta RP wniosek, po którego rozpatrzeniu prezydent może wydać rozporządzenie o wprowadzeniu stanu wyjątkowego i w ciągu 48 godzin od podpisania przedstawia je Sejmowi. Stan wyjątkowy może być wprowadzony  na czas nie dłuższy niż 90 dni i w uzasadnionych przypadkach przedłużony na czas nie dłuższy niż 60 dni.

Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony dla zapobieżenia skutkom katastrof naturalnych lub awarii technicznych, noszących znamiona klęski żywiołowej oraz w celu ich usunięcia. Klęska żywiołowa oznacza katastrofę, której skutki zagrażają życiu lub zdrowiu dużej liczby osób, mieniu o wielkich rozmiarach albo środowisku na znacznych obszarach, a pomoc                       i ochrona mogą być skutecznie podjęte tylko przy zastosowaniu nadzwyczajnych środków we współdziałaniu różnych organów i instytucji oraz specjalistycznych służb i formacji, działających pod jednolitym kierownictwem. Stan klęski żywiołowej może być wprowadzony na obszarze gdzie, wystąpiła klęska żywiołowa, a także na obszarze gdzie wystąpiły lub mogą wystąpić skutki tej klęski. Stan ten wprowadza się na czas określony, niezbędny dla zapobieżenia skutkom klęski żywiołowej lub ich usunięcia, nie dłużej jednak niż 30 dni. Organem uprawnionym  do wprowadzenia stanu klęski żywiołowej jest Rada Ministrów – z inicjatywy własnej lub na wniosek wojewody.

Po wprowadzeniu stanu nadzwyczajnego organy władzy publicznej działają w dotychczasowych strukturach organizacyjnych państwa i w ramach przysługujących im kompetencji, z uwzględnieniem przepisów ustaw o stanie klęski żywiołowej, o stanie wyjątkowym lub  o stanie wojennym.

W czasie stanu klęski żywiołowej działaniami prowadzącymi w celu zapobieżenia skutkom klęski lub ich usunięcia kieruje:

1.  Wójt (burmistrz, prezydent miasta) – jeśli stan klęski żywiołowej wprowadzono tylko na obszarze gminy;

2. Starosta – jeśli stan klęski wprowadzono na obszarze więcej niż jednej gminy, na terenie jednego powiatu;

3. Wojewoda – jeśli stan klęski wprowadzono na obszarze więcej niż jednego powiatu,   w jednym województwie;

4.  Minister spraw wewnętrznych lub inny minister, do którego zakresu działania  należy zapobieganie skutkom danej klęski żywiołowej, a w razie wątpliwości – minister wyznaczony przez prezesa Rady Ministrów – jeśli stan klęski wprowadzono na obszarze więcej niż jednego województwa.

Kierujący działaniami w czasie stanu klęski żywiołowej posiada szczególne uprawnienia, zapewniające pełną koordynację wszystkich służb uczestniczących w procesie zapobiegania skutkom klęski lub ich usunięcia:

– ustawa wprowadza hierarchiczne podporządkowanie poszczególnych organów kierowania,  zatem wójt (burmistrz prezydent) podlega staroście, starosta wojewodzie, wojewoda właściwemu ministrowi, upoważnionemu do kierowania działaniami w państwie;

– każdy terenowy organ kierowania jest uprawniony do wydawania poleceń podległym służbom, inspektorom i strażom oraz innym jednostkom  skierowanym czasowo do ich dyspozycji, przeznaczonym do działań na obszarze klęski żywiołowej.

– w razie niezdolności do kierowania lub niewłaściwego kierowania, organ nadrzędny jest uprawniony do wyznaczenia swojego pełnomocnika;

–  jako zasadę przyjęto, że jednostki wojskowe wydzielone do działań na obszarze województwa podlegają wojewodzie i wykonują określone przez niego zadania, pozostając pod dowództwem przełożonych służbowych;

– kierujący zobowiązani są do wzajemnego współdziałania, tym przekazywania istotnych informacji;

– Kierujący mają obowiązek współpracy ze społecznymi organizacjami ratowniczymi, organizacjami pomocy charytatywnej, stowarzyszeniami, fundacjami oraz innymi podmiotami działającymi na obszarze ich odpowiedzialności, a na wniosek lub za ich zgodą koordynują ich działalność.

4.   ZARZĄDZANIE W SYTUACJACH KRYZYSOWYCH 

Czy Polacy w swoim państwie są dzisiaj bezpieczni?

Czy rozwój sytuacji geopolitycznej  w państwach bliskiej i dalszej zagranicy może nieść zagrożenie  dla bezpieczeństwa Polaków w dającej się przewidzieć przyszłości?

Co powinniśmy robić aby te potencjalne zagrożenia ograniczać, umieć im przeciwdziałać?

Aby mówić o sposobach i formach organizacji samorządów w nadzwyczajnych warunkach kryzysowych, trzeba najpierw wskazać zadania jakim mają sprostać.

Zarządzanie kryzysowe to działalność organów administracji publicznej będąca elementem kierowania bezpieczeństwem narodowym, który polega przede wszystkim na zapobieganiu możliwości powstania sytuacji kryzysowych, przygotowania do przejmowania nad nimi kontroli w drodze zaplanowanych działań, reagowaniu w przypadku wystąpienia sytuacji kryzysowej oraz na odtwarzaniu infrastruktury lub przywróceniu jej pierwotnego charakteru.

„SYTUACJA KRYZYSOWA”  – to sytuacja będąca następstwem zagrożenia i prowadząca w konsekwencji do zerwania lub znacznego naruszenia więzów społecznych przy równoczesnym poważnym zakłóceniu w funkcjonowaniu instytucji publicznych, jednak w takim stopniu, że użyte środki niezbędne do zapewnienia lub przywrócenia bezpieczeństwa nie uzasadniają wprowadzenia żadnego ze stanów nadzwyczajnych, o których mowa w art. 228 ust. 1 Konstytucji RP.

 „ W sytuacjach szczególnych zagrożeń, jeśli zwykłe środki konstytucyjne są niewystarczające, może zostać wprowadzony odpowiedni stan nadzwyczajny: stan wojenny, stan wyjątkowy lub stan klęski żywiołowej”.                                               – art.228 ust.1 Konstytucji RP.

„INFRASTRUKTURA  KRYTYCZNA” – to systemy oraz wchodzące w ich skład powiązane ze sobą funkcjonalnie obiekty, w tym obiekty budowlane, urządzenia, instalacje, usługi kluczowe dla bezpieczeństwa państwa i jego obywateli oraz służące zapewnieniu sprawnego funkcjonowania organów administracji publicznej, a także instytucji i przedsiębiorców. Infrastruktura ta obejmuje systemy:

• zaopatrzenia w energię i wodę;
• łączności i sieci teleinformatycznych;
• finansowe;
• zaopatrzenia w żywność i wodę;
• ochrony zdrowia;
• transportowe i komunikacyjne;
• ratownicze;
• zapewniające ciągłość działania administracji publicznej;
• produkcji, składowania, przechowywania i stosowania substancji chemicznych i promieniotwórczych, w tym rurociągi substancji niebezpiecznych.

„OCHRONA INFRASTRUKTURY KRYTYCZNEJ” –  to zespół przedsięwzięć organizacyjnych realizowanych w celu zapewnienia funkcjonowania lub szybkiego odtworzenia infrastruktury krytycznej na wypadek zagrożeń, w tym awarii, ataków oraz innych zdarzeń zakłócających jej prawidłowe funkcjonowanie.                                                                                                                              „PLANOWANIE CYWILNE” –  to całokształt przedsięwzięć organizacyjnych, polegających na opracowaniu planów, w tym planów reagowania kryzysowego i programów mających na celu optymalne wykorzystanie dostępnych sił i środków w sytuacjach kryzysowych oraz w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny, w zakresie zapobiegania sytuacjom kryzysowym, a także przygotowania do przejmowania nad nimi kontroli, reagowania w sytuacjach kryzysowych oraz odtwarzaniu infrastruktury i przywracaniu jej pierwotnego charakteru.  To także planowanie przedsięwzięć w zakresie wsparcia Sił Zbrojnych RP w razie ich użycia oraz planowanie wykorzystania Sił Zbrojnych RP do realizacji zadań z zakresu zarządzania kryzysowego.

Planowanie cywilne obejmuje  n/w zadania:

• gromadzenie i przetwarzanie informacji o możliwościach do użycia sił i środków w sytuacjach kryzysowych, w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny;
• opracowanie procedur postępowania na wypadek zagrożeń;
• przygotowanie planów reagowania kryzysowego.

Zadania te powinny uwzględniać:

• zapewnienie ciągłości funkcjonowania administracji publicznej;
• zapewnienie funkcjonowania i możliwości odtwarzania infrastruktury lub przywrócenia jej pierwotnego charakteru;
• racjonalne gospodarowanie siłami i środkami w sytuacjach kryzysowych, w czasie stanów kryzysowych i w czasie wojny;
• zapewnienie ludziom warunków przetrwania w sytuacjach kryzysowych, w czasie stanów nadzwyczajnych i w czasie wojny.

Współczesne bezpieczeństwo narodowe – obrona narodowa, obejmuje w coraz większym stopniu obok siły militarnej, zdolności ochrony i ratownictwa ludności, substancji materialnej  i środowiska przed zagrożeniami niemilitarnymi.  Zagrożenia jakie niosą dla współczesnych społeczeństw katastrofy i awarie techniczne, klęski żywiołowe oraz skażenie środowiska mogą być równe skutkom działań militarnych.  Negatywne skutki dla życia ludności mogą mieć także zagrożenia ekonomiczne, społeczne, ekologiczne czy terroryzm.

5. SAMOORGANIZACJA SPOŁECZEŃSTWA  NA  RZECZ BEZPIECZEŃSTWA  POWSZECHNEGO  III RP

W budowie podstaw suwerennej, demokratycznej Polski fundamentalne znaczenie ma samoorganizacja społeczności lokalnej w rozwiązywaniu problemów lub osiąganiu celów, które uważane są za ważne dla dobra publicznego. W demokracjach zachodnich umiejętność samoorganizacji społecznej i niezależne inicjatywy stanowią  filary ładu publicznego. Innymi słowy:     centralną ideą demokracji jest jak najszersze uczestnictwo podmiotów społecznych   w wytyczaniu wspólnych celów i współdziałaniu przy ich realizacji.

W dziedzinie szeroko rozumianego bezpieczeństwa, rozumianego jako przeciwdziałanie zagrożeniom militarnym i niemilitarnym,  samoorganizacja społeczności lokalnych do realizacji zadań z zakresu bezpieczeństwa publicznego: ochrony i ratowania ludzi, mienia i środowiska przed skutkami nieszczęśliwych zdarzeń, klęsk żywiołowych i katastrof technicznych oraz obrony przed agresją, a także w innych sferach wartości ludzkich – społecznych i narodowych, ma podstawowe znaczenie dla przetrwania narodu. Warunkuje ona także w istotnym stopniu efektywność działania rządowych organizacji ds. bezpieczeństwa, w tym: policji, sił zbrojnych, obrony cywilnej i innych.  Samoorganizację społeczności lokalnych w zakresie bezpieczeństwa narodowego określa się pojęciem „samoobrony powszechnej” i o takiej formie działalności chcę mówić.

Samoobrona powszechna jest naturalną i najstarszą formą organizacji bezpieczeństwa grup społecznych, wzbogacaną  w procesie powstawania wspólnot państwowych przez państwowe              i rządowe formy organizacji bezpieczeństwa narodowego. W historii Polski znajdziemy wiele przykładów wspaniałej samoorganizacji Polaków, w tym i samoobrony w skrajnie trudnych warunkach.  Warto tu wspomnieć o Konstytucji 3 Maja (3. 05. 1791 r.), o zapisie w części XI. Siła Narodu :

  „Naród winien jest sobie samemu obronę od napaści  i dla przestrzegania całości swojej. Wszyscy przeto obywatele są obrońcami całości i swobód narodowych”.

Przykładem dobrego działania była samoorganizacja gospodarcza, narodowa i zbrojna społeczeństwa Wielkopolski w okresie zaboru pruskiego i powstania wielkopolskiego.  Trzeba tez pamiętać o wysiłkach samoobrony społeczeństwa polskiego wobec eksterminacji niemieckiej, sowieckiej i ukraińskiej o okresie II wojny światowej.

Zapoczątkowany w 1989 r. proces budowy państwa demokratycznego III RP, oprócz postępu w swobodach obywatelskich przyniósł także radykalny wzrost zagrożeń bezpieczeństwa publicznego. Stało się to w wyniku nadmiernie optymistycznych ocen ówczesnych elit politycznych i dyletanctwa decydentów.   Na fali haseł: „wygasły źródła zagrożenia  bezpieczeństwa RP…” ,  „jesteśmy w NATO”,  „weszliśmy do UE”,  „przede wszystkim gospodarka” –  budowano w opinii publicznej przekonanie o konieczności redukcji militarnych i niemilitarnych struktur systemu bezpieczeństwa narodowego osiągając poziom absurdu.

Wydarzenia ostatnich lat pokazały, że POKÓJ to tylko krótki epizod pomiędzy wojnami, że WOJNA  prowadzona w najbardziej niszczycielski i brutalny sposób to nie relikt przeszłości, jak starano się nas zapewniać, ale realna rzeczywistość. Europa i jej bliskie sąsiedztwo nie jest oazą spokoju, toczy się tu bezwzględna walka o dominację. Gdy zawodzą politycy na scenę wchodzi armia. W operacjach militarnych nikogo się nie oszczędza, ginie masowo ludność cywilna, niszczone są miasta i infrastruktura niezbędna dla ludzkiej egzystencji. Im niższy poziom przygotowania samoobrony ludności tym straty są wyższe i czas dochodzenia do względnej stabilizacji długi. Ludność cywilna ginie nie tylko od środków walki, ginie także w wyniku nie udzielonej pomocy medycznej, głodu, chorób, zimna, lokalnej patologii i wszelkich niedogodności jakie niesie zrujnowane państwo.   Efektem tych błędnych decyzji stał się zorganizowany przemyt, rozboje i inne przestępstwa na nie notowaną wcześniej skalę, a także degradacja środowiska naturalnego, niski poziom zabezpieczenia składów toksycznych odpadów przemysłowych, brak odporności na skutki katastrof i awarii technicznych i klęsk żywiołowych.

Już w 1997 r.  doszło do praktycznego sprawdzenia i oceny stanu przygotowania państwa i społeczeństwa do obrony narodowej. Miało to miejsce w sytuacji klęski żywiołowej jaka nas dotknęła na obszarze  ok. 10 % terytorium państwa gdy wylały Odra i Nysa Kłodzka.

Wg. raportu NIK: „Władze państwowe, samorządowe oraz służby ratownicze były całkowicie nieprzygotowane do walki z powodzią”.  

Powódź ta wykazała także, jak ważną formą przeciwdziałania klęskom żywiołowym może być dobrze przygotowana samoorganizacja społeczności lokalnej (udzielanie pomocy poszkodowany). Dzisiaj wiemy, że zakres takiego działania jest niezbędny w znacznie szerszym zakresie, przede wszystkim w obszarze szeroko rozumianego bezpieczeństwa narodowego. Niestety z analizy kolejnych raportów NIK, a także innych materiałów sporządzanych przez ekspertów wynika, że  wiele istotnych obszarów działalności, zdewastowanych wówczas do dnia dzisiejszego nie została przywrócona do wymaganej sprawności. Prowadzi to nadal  do poważnego zagrożenie bytu narodowego.

Do w/w obszarów zagrożeń  trzeba dołączyć nowe, wcześniej nie rejestrowane w naszym regionie geograficznym.  Narastają one od lat, a skala jaką przybierają musi budzić uzasadniony niepokój. Mam tu na uwadze skutki – niekontrolowanej migracji obcej etnicznie i kulturowo ludności, w tym:  terroryzm,  przemyt ludzi , broni,  narkotyków, zagrożenia epidemiologiczne, zakłócanie porządku publicznego. Także niekorzystny rozwój sytuacji polityczno-militarnej na Ukrainie niesie dla nas widmo poważnych zagrożeń.   Wszystko to może stanowić zagrożenie dla bezpieczeństwa Polaków, które w skali swej może  być porównywalne do zagrożeń czasu wojny.

Postępujący proces decentralizacji systemu zarządzania państwem i przekazywanie samorządom terytorialnym  znacznej części kompetencji i zadań w zakresie bezpieczeństwa narodowego jest już faktem.  Ale czy samorządy są do realizacji tak ważnych zadań przygotowane? Czy mają zapewnione środki, przygotowane kadry specjalistów? Niestety nie, dzisiaj tylko w niewielkim stopniu są w stanie sprostać wyzwaniom. Poważnym problemem  społecznym jest kształtowana od lat sfera psychiki – degradowanie konstytucyjnych obowiązków Polaków w zakresie obrony ojczyzny, w efekcie nie ma powszechnego zrozumienia do realizacji zadań obronnych. To się musi zmienić.

Podsumowując.  Bezpieczeństwo narodowe III RP to najogólniej ujmując  słabość organizacji rządowych, brak dogodnego klimatu,  autorytetów moralnych,  i to co doskonale ujął  wybitny kompozytor – Zbigniew Preisner – „U nas niektórym demokracja pomyliła się z kompletną anarchią” .  Wszystko to stwarza olbrzymią potrzebę, wręcz konieczność,  podjęcia w ramach samoorganizacji społecznej  działań samoobrony powszechnej, we wszystkich sferach bezpieczeństwa narodowego.

Celem moim jest przekazanie wiedzy pojęciowej, w mniejszym zakresie historycznej i prawnej. Mam nadzieję, że tym samym zachęcę do aktywności w tworzeniu i rozwijaniu powszechnej samoobrony – fundamentu naszego bezpieczeństwa narodowego.

                                   oprac.  v-ce adm. w st. spocz.  Marek Toczek

Autor jest wiceprezesem Stowarzyszenia Klub Inteligencji Polskiej