Opracowanie stanowi dalsze uzupełnienie poprzedniego opracowania o tym samym tytule
Preambuła celowa funduszy strukturalnych
Komisja Europejska w swoim rozporządzeniu nr 643/2000 określiła, że decyzje, zobowiązania i płatności Komisji będą wyrażane i wykonywane w euro zgodnie z zasadami, które sama określa. Tym samym, Komisja przyjęła zasadę administracyjnego ustalania i stosowania kursu walutowego euro własną decyzją, a nie regułami wynikającymi z unijnego systemu monetarnego, który jest składowym międzynarodowego systemu walutowego.
Z preambuły rozporządzeń unijnych wynika, że fundusze strukturalne mają służyć wzmocnieniu spójności gospodarczej i społecznej Wspólnoty i, że Wspólnota dąży do zmniejszania różnic w poziomie rozwoju między poszczególnymi rejonami gospodarczymi i przezwyciężania zacofania najmniej uprzywilejowanych regionów. Te właśnie cele są wspierane przez unijne fundusze strukturalne.
1. Ogólne warunki płatności z unijnych funduszy strukturalnych
Przyznane danemu krajowi członkowskiemu środki finansowe w ramach danego unijnego funduszu stanowią dotację komisyjną, która ma charakter terminowego zobowiązania Komisji wobec danego kraju członkowskiego. Płatność środków z funduszy unijnych jest traktowana w Komisji jako zobowiązanie, i jest kierowana przez Komisję do ministerstwa finansów kraju pomocobiorczego i w pierwszej kolejności dotyczy części zobowiązań najstarszych czasowo. Płatność tej dotacyjnej pomocy może mieć formę zaliczkową, okresową lub płatności salda końcowego, w zgodności z rozporządzeniem Komisji nr 643/2000 z dnia 28 marca 2000 roku oraz rozporządzeniem Komisji nr 1260/1999 z dnia 21 czerwca 1999 roku, określającym przepisy ogólne dla funduszy strukturalnych. Rozporządzenie nr 1260/1999 określa, że decyzje, zobowiązania i płatności Komisji będą wyrażane i wykonywane wyłącznie w euro, zgodnie z zasadami, które określa Komisja. Ten właśnie zapis oznacza administracyjną arbitralność, określaną jako komisyjna dowolność ustalania i stosowania kursów walutowych, i która ma charakter uznaniowo-operacyjny, a nie systemowy. Posługiwanie się euro, a uprzednio byłą walutą Komisji – ecu, w zarządzaniu funduszami strukturalnymi wynikało z podporządkowania dyspozycji wydatkowania unijnych środków finansowych interesom głównych starych krajów unijnych – Francji i Niemiec.
Te i tak stosowane zasady kursowo-rozliczeniowe rzekomo były i są konsultowane
z Komitetem ds. zarządzania strukturami rolnymi i rozwoju obszarów wiejskich oraz Komitetem ds. zarządzania rybołówstwem i akwakulturą. Z tymi komitetami przedstawiciele Polski mieli w okresie negocjacyjnym kontakty i powinni byli sprawę kursów walutowych i zasad rozliczeniowych ustalić lub delegować ten obowiązek do kompetencji polskiego ministra finansów, a minister finansów mógłby i powinien wówczas ustalić reguły i zasady stosowania kursu euro/złoty z Biurem budżetowym Komisji.
Rozporządzenie nr 643/2000 z dnia 28 marca 2000 roku określa również zasady przeliczania płatności wykonanych w kraju członkowskim z waluty unijnej euro wg kursu stosowanego przez Komisję. W Komisji kurs raz jest ustalany jako stały, innym razem jako płynny, zawsze jednak kurs jest ustalany administracyjnie i z punktu widzenia interesu finansowego Komisji, głównie interesów Francji i Niemiec.
2. Europejski Fundusz Orientacji Rybołówstwa, z którego jest finansowany Społeczny Program Operacyjny „rybołówstwo i przetwórstwo ryb”.
Fundusz ten jest odrębnym strukturalnym tzw. funduszem członkowskim, z którego mogą korzystać tylko kraje członkowskie w zakresie gospodarki rybnej. Warunkiem korzystania z tego funduszu było opracowanie narodowego programu w kraju pomocobiorczym w zakresie gospodarki rybnej. W Polsce opracowany został przez organa państwowe społeczny program operacyjny rybołówstwo i przetwórstwo ryb. W ramach SPO-rybołowstwo i przetwórstwo ryb, w części realizowanej przez agencję występuje aż piętnaście zadań objętych unijną, dotacyjną pomocą. Do zadań tych należą: złomowanie statków rybackich, przeniesienie statków rybackich do krajów trzecich lub zmiana ich przeznaczenia, modernizacja istniejących statków rybackich, ochrona i rozwój zasobów wodnych, chów i hodowla ryb, rybacka infrastruktura portowa, przetwórstwo ryb i rynek rybny, rybołówstwo śródlądowe, rybołówstwo przybrzeżne, pozyskiwanie i promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne, działanie społeczno-ekonomiczne, działanie organizacji obrotu rybnego, czasowe zawieszenie działalności rybackiej i inne rekompensaty finansowe, działania innowacyjne i inne oraz pomoc techniczna (realizowana w zasadzie tylko przez Ministerstwo Rolnictwa).
W roku 2004 nie korzystaliśmy z unijnego finansowania dla realizacji tych zadań, ponieważ problematyki te były jeszcze opracowywane i przygotowywane w instytucjach państwowych i podmiotach gospodarczych.
a) Wykorzystanie unijnej pomocy w programie SPO-rybołówstwo i przetwórstwo ryb w roku 2005.
Społeczny Program Operacyjny został uruchomiony w roku 2005 i obejmuje jak wspomniano wyżej 15 zadań. Dla wszystkich tych piętnastu zadań został wyznaczony przez Komisje kwotowy poziom unijnej pomocy/dotacji na cały czasokres realizacyjny lat 2004-6. Łączna przyznana dla tego programu SPO-rybołówstwo i przetwórstwo ryb kwota pomocy wynosi 201 832 064 euro, o równowartości około 808 821 813 zł. Została ona rozdzielona na poszczególne 15 zadań. Ten limitowany poziom pomocy dla programu SPO-rybołówstwo i przetwórstwo ryb został rozdzielony na i dla:
– złomowanie statków rybackich – w kwocie 81 816 431 euro, przeniesienie statków rybackich do krajów trzecich lub zmianę ich przeznaczenia – w kwocie do 1 695 432 euro, modernizacja istniejących statków rybackich – w kwocie 21 023 361 euro, ochrona i rozwój zasobów wodnych – w kwocie 8 929 277 euro, chów i hodowla ryb – w kwocie 10 737 738 euro, rybacka infrastruktura portowa – w kwocie 17 956 989 euro, przetwórstwo i rynek rybny – w kwocie 17 067 353 euro, rybactwo śródlądowe – w kwocie 226 057 000 euro, rybołówstwo przybrzeżne – w kwocie 6 103 556 euro, działania społeczno-ekonomiczne – w kwocie 19 440 958 euro, pozyskiwanie i promowanie nowych rynków zbytu na produkty rybne – w kwocie 3 956 010 euro, działanie organizacji obrotu rynkowego – w kwocie 452 115 euro, czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe – w kwocie 3 euro, działania innowacyjne i inne – w kwocie 7 007 787 euro, oraz pozostałe działanie – pomoc techniczna – w kwocie 2 419 000 euro.
Uruchomienie realizacyjne tych zadań następowało w roku 2005.
b) Struktura źródłowa finansowania realizacji tego programu i zaliczka unijna.
SPO-rybołówstwo i przetwórstwo ryb zgodnie z unijnymi zasadami jest finansowane w 75% z unijnej pomocy, a w 25% z budżetu narodowego. Rozporządzeniem unijnym nr 2792/1999 i 1260/1999 przyznano Polsce możliwość zaliczkowego wykorzystania unijnej pomocy, w wysokości 16% limitowanej kwoty pomocowej dla tego programu. Te 16% zaliczki stanowiło kwotę 32 283 129 euro. Zaliczka została wykorzystana w dwóch transzach. Pierwsza transza w kwocie 20 183 206 euro w dniu 03.09.2004 roku, a druga transza w kwocie 12 109 923 euro w dniu 07.03.2005 roku. Zaliczki te postawiono do dyspozycji polskiego Ministra Finansów i pozostawały na rachunku dewizowym MF w NBP. Przewalutowanie środków dewizowych otrzymanych w ramach tej dwutranszowej zaliczki następuje poprzez odsprzedaż tych dewiz NBP po jego kursie kupna z dnia operacji. Otrzymane zaliczki pozwalały na finansowanie w początkowym okresie realizacji zadań z tego SPO. Kwota zaliczek została przeznaczona na uruchomienie pierwszych płatności dla krajowych pomocobiorców realizujących poszczególne zadania z tego programu, już w roku 2005. Zgodnie z unijnym rozporządzeniem nr 1260/1999, którym określono poziom zaliczek, czasokres refundacji pomocy w roku oraz podstawy do przeliczeń i naliczeń wypłaty tej unijnej pomocy naszemu pomocobiorcy, przyjęto wyznaczony przez Komisję kurs walutowy 4,0774 złotych za euro. Po tym właśnie kursie 4,0774 zł za euro była na przestrzeni całego 2005 roku wypłacana unijna pomoc naszym podmiotowym pomocobiorcom.
c) Wykorzystanie dla programu SPO-rybołówstwo i przetwórstwo ryb unijnych środków pomocowych w 2005 roku.
W roku 2005 na ten program wykorzystano z puli unijnej dotacji celowej dla tego programu 52 599 129 euro o równowartości złotowej ok. 210 milionów złotych. Znaczy to, że w tym okresie nasze rybne podmioty gospodarcze na tyle mało realizowały zadania gospodarcze objęte unijna pomocą, że nie zdążyliśmy wykorzystać limitowanej kwoty.
W miesiącu grudniu 2005 roku nastąpiło największe wykorzystanie, czyli wypłata środków pomocobiorcom.
Z krajowej 25% części finansowania tego programu we wspomnianym okresie wypłacono 69 319 740 zł, a łącznie z puli unijnej i krajowej 251 719 612 zł. Do kwoty krajowego i budżetowego dofinansowania dochodzi jeszcze dodatkowy koszt obciążający budżet państwa w tzw. ujemnej różnicy kursowej, oraz dodatniej różnicy kursowej, które na rachunku MF podlegają arytmetycznej redukcji. Wcześniejsze uzyskiwanie unijnej zaliczki przed uruchomieniem wypłat dla realizatorów zadań z tego programu, pozwoliło na minimalne zaangażowanie dla tego programu i w roku 2005 narodowych środków budżetowych. Tak powinno być w każdym programie w którym występuje unijne dofinansowywanie polskiego inwestora – pomocobiorcy. Ta zaledwie 16% zaliczka dla funduszy strukturalnych i dla tego SPO może stanowić główny czynnik ożywienia realizacyjnego w programie. Zaliczka ta w roku 2005 mogła być przez stronę polską wykorzystywana płatniczo w części lub w całości. W całości musiałaby być wykorzystana do połowy 2006 roku aby nie podlegać zwrotowi. Pełne wykorzystanie zaliczki w pierwszym okresie realizacji programu SPO, mogło zmniejszyć lub nawet przesunąć w czasie, nawet na krajowe współfinansowanie. Otrzymanie zaliczki i zdolność operacyjna agencji do jej pełnego wykorzystania w roku 2005 było dobrą operacją gospodarczą ożywiającą sektor rybny. Poziom uzyskanej unijnej zaliczki choć w porównaniu ze starymi krajami unijnymi, które otrzymują zaliczki na poziomie ok. 40% rocznej pomocy był niski jednak wspomógł finansowanie nowych zadań gospodarczych zmieniających dotychczasowy stan i strukturę naszego sektora rybno-przetwórczego.
d) Kursy walutowe stosowane przy przeliczaniu unijnej pomocy dla programu SPO-rybołówstwo i przetwórstwo ryb w roku 2005
Komisja przyznając jakąkolwiek pomoc finansową czy to w ramach funduszy pomocowych/przedakcesyjnych, czy już członkowskich zawsze określa rozporządzeniami lub indywidualnymi decyzjami kurs walutowy euro do złotego i zasady czasowe jego stosowania. Dla zadania – złomowanie statków rybackich, przeniesienie statków rybackich do krajów trzecich lub zmianę ich przeznaczenia dla przeliczeń kwot pomocowych z unijnej waluty euro, stosuje się kurs walutowy euro określony w rozporządzeniu Komisji nr 2792/1999 z 1999 roku, artykuł 20, z pierwszego dnia roboczego roku ogłaszanego w serii C notowań kursowych EBC – banku komisji w danym roku, w tym przypadku 2005. Kurs ten wynosi 4,0774 zł za euro i jako kurs stały obowiązuje dla wszystkich rozliczeń dokonywanych
w ramach tego programu i w roku 2005. Dla roku 2004 kurs ten wynosił 4,7089 złoty za euro. Różnica wynikająca ze zmiany kursu ustalanego przez Komisję dla roku 2005 była niższa aż o 15,5 %, co znaczy, że krajowi beneficjenci-pomocobiorcy otrzymają w złotych niższą kwotę pomocy o ten stosunek procentowy, tj. 15,5 %. Ta ujemna różnica nie jest czynnikiem inflacyjnym. Występuje niezależnie od procesu inflacji w Polsce, choć w procesie operacji gospodarczej realizowanego zadania dotacyjnego w kraju występują bieżące czynniki objęte procesem inflacyjnym mogące wpływać na obniżanie wskaźnika efektywności a wzrost wskaźnika kosztochłonność.
Z liczby piętnastu zadań objętych programem tego SPO, kurs walutowy stosuje się do: złomowanie statków rybackich (1.1), przeniesienie własności statków rybackich, zmiana przeznaczenia statku rybackiego, wspólne przedsięwzięcia, budowa nowych statków rybackich, modernizacje istniejących statków rybackich, w zadaniu społeczno-ekonomicznym (rekompensata za utratę miejsca pracy na statku rybackim lub trwałe odejście z zawodu) oraz czasowe zawieszenie działalności i inne rekompensaty finansowe. Dla wszystkich tych zadań unijne środki pomocowe kierowane do pomocobiorcy są przeliczane na złote po unijnym kursie walutowym. Wpływające środki dewizowe z Komisji podlegają poprzez przewalutowanie zamianie na złote poprzez operację sprzedaży walutowej. Sprzedaż waluty następuje po kursie kupna NBP, a te kursy na przestrzeni roku 2005 niemal zawsze były nizsze od kursu unijnego. W tym właśnie momencie powstawały ujemne różnice kursowe, które pokrywał budżet państwa. W przypadku odwrotnym przy dodatniej różnicy kursowej budżet był nią zasilany, a oba tytuły mogły być kompensowane.
W pozostałych zadaniach o charakterze inwestycyjnym przyznawana i wypłacana
w złotych. Pomoc finansowa dla inwestora – pomocobiorcy następuje po uprzednim wydatkowaniu przez niego nakładu na realizowane zadanie. Inwestor pomocobiorca musi więc uprzednio pozyskać na krajowym rynku finansowym niezbędne dla uruchomienia tej działalności środki finansowe głównie o charakterze pożyczkowym podlegającym kosztowi oprocentowania i zabezpieczenia poręczeniowo-gwarancyjnego. Dopiero uruchomiony proces i w części zrealizowany może być dla niego podstawą przyszłej pomocy. Inwestor ten musi przedłożyć udowodnione wykonanie części lub całości inwestycji, zadania przyjętego do realizacji i dopiero wtedy może z agencji otrzymać pomoc finansową na uprzednio złożony wniosek. Przyjęcie wniosku przez agencję, jego zatwierdzenie nie oznacza dla inwestora promesy, że on te środki otrzyma. Na otrzymaną pomoc finansową musi przedłożyć trudne i kosztowne zabezpieczenie a rodzajów tych zabezpieczeń jest kilka, najtrudniejszym jest gwarancja bankowa (której koszt otrzymania wynosi aż do 5% sumy gwarancyjnej i jest płatny z góry). Te agencyjne wymogi zabezpieczeniowe w części nie wynikają z wymogu unijnego. Wymogiem unijnym jest zabezpieczenie a nie gwarantowanie zabezpieczenia.
W zadaniach inwestycyjnych tego SPO warunki unijne określają poziom kwotowy dla zadania np. na remont statku rybackiego o określonym tonażu, w kwocie euro. Wypłacona w złotych kwota pomocy dla tego i tak określonego zadania, które realizuje dany inwestor pomocobiorca, jest dopiero wówczas przeliczana na euro i znów po innym kursie walutowym i z innego czasokresu. Ta odmienność kursowa naraża inwestora tego zadania na pewną stratę jako że złoty na przestrzeni całego roku 2005, podlegał procesom apresjacji czyli że zawsze inwestor otrzymywał mniej złotówek niżby to otrzymał w momencie bieżącego finansowania – płatności za roboty czy za dostawy. I dlatego w roku 2006 należy znaleźć korzystniejsze rozwiązania kursowe i zabezpieczenie przed tak poważnymi ujemnymi różnicami kursowymi, które w konsekwencji powodują miliardowe wydatki – straty budżetu państwa.
W tych inwestycyjnych zadaniach tego SPO umowy z beneficjentami zawierane
w złotych nie mają odniesienia do euro. W czasokresie realizacji wniosku zapotrzebowanie zarówno instytucji zarządzającej jak i wdrażającej na złote dla tej pomocy unijnej wyrażane jest w złotych i dopiero później w sprawozdawczości przeliczone na euro. Dla wyrażenia zapotrzebowania na środki unijne w tych zadaniach SPO, strona polska przyjęła wg wytycznych Ministerstwa Gospodarki i Pracy zasadę kursową opartą o NBP, przyjmując kurs z przedostatniego dnia roboczego miesiąca poprzedzającego kwartał, dla którego dokonywało się wyliczeń należnej dotacji z Komisji. Wg tej zasady przyjęto, dla pierwszego kwartału 2005 roku kurs z dnia 22 grudnia 2004 w wysokości 4,0908 zł za euro, na II kwartał kurs
z dnia 30 marca 2005 w wysokości 4,1118 zł za euro, dla III kwartału kurs z dnia 29 czerwca 2005 w wysokości 4,0521 zł za euro, oraz dla IV kwartału kurs z dnia 29 września 2005 roku w wysokości 3,9009 zł za euro. Tak określona zasada ma ułomności i była już z naukowego punktu widzenia prezentowana w MF.
e) Refundacja środków przez Komisję.
W przedmiocie tego programu wystąpiła korzystna operacja zaliczkowo-rozliczeniowa. Wykorzystanie zaliczki nie pociągało za sobą operacji refundowania. Refundowanie wydatków krajowych następowało po wykorzystaniu kwoty zaliczki. Unijną zasadą jest, że wcześniej wypłacona pomoc ze środków krajowych będzie wnioskiem refundacyjnym agencji przedkładana komisji trzy razy w roku i najpóźniej do końca października. W roku 2005 dwukrotnie skierowano do Komisji wniosek o refundację poniesionych wydatków. Komisja refundowała nam kwotę 37 850 059 euro. Wydatki z kwartału dopiero jednym wnioskiem są kierowane do Komisji dla przesłania dotacji. Nie ma więc miesięcznego zwrotu poniesionych zaliczkowo nakładów jak to miało w programie Sapard mimo, że Komisja dysponuje środkami finansowymi trzymanymi na bardzo rozproszonych po różnych bankach krajów zachodnich rachunkach bankowych, ale nie w Polsce. Komisja ma dwa miesiące na obsługę wniosku refundacyjnego i nawet w tym okresie nie kieruje zaliczkowo żadnych środków dla pomocobiorcy. Znaczy to, że zwrot nakładu np. za miesiąc listopad i grudzień 2005 roku oraz styczeń i luty 2006 roku otrzymamy dopiero w czerwcu 2006 roku. A więc okres zwłoki refundacji dla pierwszego miesiąca może wynieść nawet 7 miesięcy. W tym czasie budżet państwa musi kredytować to finansowanie bez obciążania programu kosztami z tego wynikającymi. Skierowane na te zadania środki budżetowe muszą być odpłatnie kosztowo (odsetkowo lub prowizyjnie) pozyskiwane z rynku krajowego.
W roku 2006 powinno nastąpić większe wykorzystanie unijnej pomocy dla tego programu. Pociągać to będzie za sobą zwiększenie finansowania budżetowego przy tak opóźnionej i przewlekłej unijnej zwrotności dotacji. Ten i taki stan unijnego finansowania rybnego SPO jak też i SPO rolnictwa powinien być dokładnie i wszechstronnie zbadany i oceniony po zakończeniu rozliczeń roku 2005. Przyjęty w unijnym rozporządzeniu nr 1260/90 zapis w art. 32, że kraj członkowski może występować do Komisji tylko trzy razy w roku o refundację wydatków i to w terminie do 31 października każdego roku czyli, w terminie roku FEOGA jest rażący restrykcyjny i powoduje poważne uciążliwości rozliczeniowe i zbyt duże angażowanie środków budżetowych z zamrożonym okresem zwrotności. Komisja dopuszcza co prawda w wyjątkowych sytuacjach czwarte wystąpienie, ale sporadycznie je uwzględnia. To rozporządzenie jest najbardziej dokuczliwe i szkodliwe dla Polski, największego nowo członkowskiego kraju o największym wolumenie rozliczeń pomocowych. Z rozporządzeniem tym wiąże się też bardzo poważna kwestia techniki liczenia zwrotu kosztów kwalifikowanych wyrażanych w poświadczeniu wydatków do zwrotu przez Komisję. Komisja stosuje spekulacyjne postępowanie o rażącej zmienności raz przyjmuje, ale gdy płaci liczbę z sześcioma znakami po przecinku innym razem już z dziewięcioma, ale gdy bierze, ustala i podaje kursy dewizowe dla rozliczeń każdego programu to podaje je jedynie z dokładnością do czterech miejsc po przecinku. Natomiast kiedy nalicza zwrotność stosuje już w różnych przypadkach sześć lub dziewięć znaków po przecinku. Z naszych ubiegłorocznych wstępnych wyliczeń, że tylko na tych i tak liczonych operacjach przeliczeniowych straciliśmy w półtorarocznym okresie członkowskim ok. 150-180 mln. złotych.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej (EFOiGR),
sekcja orientacji.
Europejski Fundusz Orentacji i Gwarancji Rolnej jest funduszem członkowskim,
z którego mogą korzystać kraje członkowskie. Dzieli się on na dwie sekcje, wg słów z nazwy tytułowej, na orientację i gwarancję. Z sekcji orientacji, w przypadku przedmiotowego działania agencji jest finansowany – dotowany tzw. Społeczny Program Operacyjny (rolnictwo) – restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich.
3. Społeczny Program Operacyjny (rolnictwo) – restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich (sekcja orientacji)
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej nakładał na kraj członkowski korzystający z jego pomocy finansowej, wymóg opracowania narodowego programu operacyjnego. Takim programem jest SPO-rolnictwo. Po jego opracowaniu podjęte zostały, od początku okresu członkostwa, intensywne prace w przedmiocie celowego wykorzystywania środków z tego funduszu. Wymogiem unijnym było zatwierdzenie SPO-rolnictwo przez Komisję. Decyzją Komisji zatwierdzającą SPO-rolnictwo zostały dla wszystkich jego składowych zadań/działań przyporządkowane pułapy kwotowe unijnej pomocy na lata 2004-6. Dla tego programu SPO przyznano dotację unijną na kwotę 911 690 000 euro o szacowanej równowartości złotowej około 3 240 mln zl, a z krajowego dofinansowania przyznano kwotę o równowartości 514 210 000 euro o szacowanej wielkości 2 050 mln zł. Program z tego funduszu orientacji w 75% jest finansowany z dotacji unijnej
a w 25% z dotacji krajowej. Zmienny jest natomiast poziom kwalifikowanej zwrotności kosztu, w przypadku gospodarstw położonych na terenach o niekorzystnych warunkach gospodarowania wynosi 60%, dla młodego rolnika nawet 65% do zwrotu rolnikowi.
Na poszczególne działania przyznano:
działanie 1, – inwestycje w gospodarstwach rolnych kwotę 325 190 000 euro, a na wsparcie krajowe równowartość 278 730 000 euro,
działania 2, – ułatwianie startu młodym rolnikom kwotę 130 000 000 euro, a na wsparcie krajowe równowartość 43 330 000 euro,
działanie 5 – poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych kwotę 325 mln euro, a ze wsparcia krajowego równowartość 139 290 000 euro.
Te pięć zadań zaliczono do tzw. pierwszego priorytetu – wspieranie zmian i dostosowań w sektorze rolno-żywnościowym.
Do drugiego priorytetu – zrównoważony rozwój obszarów wiejskich, zaliczono:
– przywracanie potencjału produkcji leśnej zniszczonego naturalną katastrofą lub/i pożarem oraz wprowadzenie instrumentów zapobiegawczych, na które Komisja przyznała 10 mln euro a ze źródła krajowego przyznano 2 500 000 euro,
– scalanie gruntów rolnych,
– różnicowanie działalności rolniczej zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów, na które Komisja przyznała 75 mln euro a z krajowego dofinansowania przyznano 32 140 000 euro,
– gospodarowanie rolniczymi zasobami wodnymi,
– rozwój i ulepszanie infrastruktury technicznej związanej z rozwojem rolnictwa, Komisja przyznała 28,5 mln euro a z krajowego dofinansowania 12 210 000 euro.
W trzecim priorytecie występuje tylko jedno zadanie, jest to pomoc techniczna,
na które Komisja przyznała kwotę 7 900 000 mln euro, a z krajowego dofinansowania przyznano równowartość 2 630 000 euro, w tym na rozwój instytucjonalny 3 700 000 euro i 1 240 000 euro oraz na informowanie i promocję programu Komisja przyznała 6 380 000 euro, a z krajowego dofinansowania przyznano kwotę 2 130 000 euro.
Zaliczki i kursy walutowe w rozliczeniach z Komisją
(sekcja orientacji EFOiGR)
Dla programu SPO-rolnictwo – restrukturyzacja i modernizacja sektora żywnościowego oraz rozwój obszarów wiejskich, zaliczkę dotacyjną z funduszu EFOiGR strona polska otrzymała w kwocie 190 830 000 euro. Po wykorzystaniu zaliczki występuje dopiero zasada refinansowania dotacyjnego, co oznacza, że strona polska z własnych środków pokrywa i wypłaca należną podmiotowym pomocobiorcom kwotę pomocy z 75% części unijnej, a dopiero potem występuje do Komisji o ich refundację.
Przy naliczaniu i przeliczaniu unijnej dewizowej dotacji Komisja stosuje kurs walutowy określony jak dla PROW. Dla roku 2004 był to kurs 4,75404 złote za euro. Dla roku 2005 określono kurs na poziomie 4,14339 zł za euro co znaczy, że dla wypłat roku 2005 kurs przeliczeniowy złoty/euro spadł aż o 14,74%. W praktycznym wyrażeniu gospodarczym znaczy to, że pomocobiorca krajowy otrzyma w roku 2005 o 14,74% mniej złotych niż by otrzymał po kursie z roku 2004. Zastosowany w Polsce mechanizm przeliczeniowo-rozliczeniowy jest niedopracowany, sprzeczny z polskim interesem oraz stojący w sprzeczności z europejskim systemem monetarnym, opartym o system płynnych kursów walutowych.
Dla programu SPO-rolnictwo finansowanego pomocą dotacyjną z unijnego funduszu EFOiGR sekcja orientacji wykorzystano zaliczkę unijną w kwocie 183 mln euro w ramach tzw. dwuczłonowej struktury finansowania pomocy: 75% z Komisji, a w 25% z budżetu narodowego.
Komisja dopiero w końcu października (28 dnia tego miesiąca) wydała rozporządzenie nr 1794/2005 ustalające kursy wymiany mające zastosowanie w roku 2005 do niektórych rodzajów pomocy bezpośredniej oraz środków o charakterze strukturalnym lub środowiskowym. Rozporządzeniem tym zmieniono np. rozporządzenie nr 2808/98, którym to wówczas ustanowiono szczegółowe zasady stosowania agromonetarnego systemu euro w rolnictwie. Rozporządzeniem tym potwierdzono, że terminem operacyjnym dla kursu wymiany mającego zastosowanie do upraw energetycznych jest pierwszy dzień stycznia roku, w którym wykorzystano pomoc. Analogicznie, terminem operacyjnym dla kwot pomocowych o charakterze strukturalnym lub środowiskowym jest również dzień 1 stycznia roku,
w którym podjęto decyzję w sprawie przyznania pomocy. Zasadą stosowania kursu wymiany jest stosowanie średnich kursów walutowych obowiązujących (notowanych) w ciągu miesiąca poprzedzającego datę terminu operacyjnego w czasie. W roku 2005 dla obsługi zadań z SPO rolnictwo z puli unijnej wykorzystaliśmy kwotę 198 588 894 euro o równowartości złotowej w kwocie 784 mln zł, a w części krajowego współfinansowania wydatkowaliśmy kwotę 334 258 813 zł. Różnice kursowe występujące w technice i czasokresie rozliczeniowym wyniosły ok. 60 mln zł.
Program o charakterze środowiskowym jest finansowany z tego funduszu (EFOiGR – sekcja gwarancji rolnej). Tytuł tego programu – „Program rozwoju obszarów wiejskich”. Programy o charakterze strukturalnym są zaliczane do funduszy strukturalnych – SPO-rolnictwo i SPO-rybny mimo iż są finansowane z różnych tytułowo funduszy, dla ryb występuje jak omówiono wyżej nawet odrębny fundusz rybny. Programy finansowane z sekcji gwarancji zostały omówione w części szóstej.
d) Wykorzystanie unijnej pomocy w roku 2005.
W agencji, w roku 2005 było realizowanych 6 zadań, cztery zadania z priorytetu pierwszego, tj. inwestycje w gospodarstwach rolnych, ułatwianie startu młodym rolnikom, wsparcie doradztwa rolniczego i poprawa przetwórstwa i marketingu artykułów rolnych, oraz z drugiego priorytetu, różnicowanie działalności rolniczej zbliżonej do rolnictwa w celu zapewnienia różnorodności działań lub alternatywnych źródeł dochodów oraz rozwój i ulepszanie infrastruktury związanej z rozwojem rolnictwa w 2005 roku wykorzystano.
W działaniu „inwestycje w gospodarstwach rolnych” wykorzystano dotację unijną o równowartości złotowej 320.179.421zł, a w działaniu „ułatwianie startu młodym rolnikom” o równowartości 669.750.000zł. We „wsparciu doradztwa rolniczego” wykorzystaliśmy środki unijne o równowartości 10,5 mln zł, a w „poprawie przetwórstwa marketingu artykułów rolnych” kwotę 32.767.000 zł. W priorytecie „zrównoważony rozwój obszarów wiejskich” wykorzystaliśmy równowartość 17,2 mln zł, a w zadaniu „rozwój i ulepszanie infrastruktury rolnej” tylko 4,8 mln zł.
Łącznie z puli unijnej wykorzystaliśmy zaledwie około 18,5% środków z części narodowej, z budżetu centralnego niemal analogicznie.
e) Refundacja unijnej dotacji dla SPO – rolnictwo
Zaliczka otrzymana dla tego SPO w kwocie 190 830 000 euro, została w roku 2005 wykorzystana w kwocie 183 mln euro. Niewykorzystanie 7 mln zł wynikało z różnych uwarunkowań pomocobiorców podmiotowych. Niezależnie od pobranej zaliczki następował proces finansowania realizacji tego SPO czasowo i zastępczo ze środków krajowych, później zgodnie z unijnymi procedurami refundowanych rządowi. Refundacja dla tego programu następuje jak dla wszystkich funduszy strukturalnych co omówiono wyżej.
Wymóg unijny rozporządzenie 1260/99 art. 32 określa, że wnioski refundacyjne mogą być złożone do komisji trzy razy w roku i najpóźniej do końca października. Refundacja praktycznie następuje w szóstym miesiącu po wydatkowaniu środków. Taki czasokres zwrotności powoduje zmianę charakteru krajowego finansowania z bieżącego na kredytowy. Występuje krótkoterminowe kredytowanie realizacji zadań objętych dotacją unijną. Koszty tego kredytowania oraz koszty całości obsługi dotacji unijnych nie mogą pomniejszać tych dotacji a obciążają agencję płatniczą i budżet państwa a nie indywidualnego pomocobiorcę.
W roku 2005 złożono do Komisji wnioski o refundację dotacji na kwotę 103 673 370 euro, a zrefundowano 102 704 262 euro z tym, że ostania kwota zrefundowana 37 217 599 euro wpłynęła do polskiej dyspozycji 3 stycznia 2006 roku i nie wejdzie w księgi rozliczeń roku 2005 . Długi okres zwrotności dotacji powoduje znaczną fluktuację kursową, po innym kursie wydajemy wykładane za komisję zastępczo środki , a po innym, bo w innym okresie je z komisji otrzymujemy i po innym kursie je przeliczamy. Występuje więc czterokrotne stosowanie operacji kursowych, i zawsze w dotychczasowym okresie o ujemnych konsekwencjach finansowych dla strony polskiej budżetu i agencji. Tylko w roku 2005 na tak powstających różnicach kursowych straciliśmy ok. 3% unijnej dotacji dla tego SPO. Dlatego też w roku 2006 należy wszystkie te mechanizmy rzetelnie ocenić, ich ujemne dla agencji i kraju konsekwencje finansowe i przedłożyć rządowi do jego programu renegocjacji warunków płatniczo-rozliczeniowych z komisją.
Przy sposobności należy uwzględnić i ocenić zadania i ich skutki jakie agencja musi zrealizować i ponieść już w roku 2006 przygotowując się do realizacji programu budżetowego komisji a programu dopłatowego dla Polski z lat 2007-20013. Wchodzą tu nowy program PROW kontynuacja Sapard wzrost udziału unijnego w dopłatach bezpośrednich do naszego rolnictwa, zmiana programów elektronicznych i innych. Wszystkie te poważne problemy nakładają potrzebę rzetelnego przeanalizowania wszystkich aspektów unijnej współpracy, procedur a głównie warunków finansowych i sankcji finansowych stosowanych w przypadkach nawet drobnych naruszeń unijnych wymogów.
Europejski Fundusz Orientacji i Gwarancji Rolnej – sekcja gwarancji
Fundusz ten, jak wspomniano wcześniej i wyżej dzieli się na dwie tzw. sekcje, sekcję orientacji omówioną wcześniej i sekcję gwarancji omawianą w tej części. Obie te tzw. sekcje, mają odmienne zasady kursowe oraz technikę i czasokres rozliczeniowy unijnej dotacji dewizowej kierowanej przedmiotowo na realizację programów zaliczonych do finansowania środkami z tego funduszu. Do programów gospodarczych realizowanych przez naszą agencję, a finansowanych częściowo z unijnej dotacji dewizowej oraz z budżetu krajowego zalicza się aż 15 zadań oraz cały przedmiot rynku owoców i warzyw.
Program rozwoju obszarów wiejskich (PROW), składający się z dziesięciu zadań o tytułach: obszary o niekorzystnych warunkach gospodarowania ONW, renty strukturalne, zalesienia, dopłaty rolno-środowiskowe, wsparcie gospodarstw niskotowarowych, dostosowanie gospodarstw rolnych do standardów Unii Europejskiej, dokończenie Sapard, pomoc techniczna, założenia i adaptacyjne koszty działalności grup producentów rybnych.
b) Zasady stosowania kursów unijnych i mechanizm ich stosowania.
Komisja Europejska dla wszystkich rodzajów swoich dotacji funduszowych dla krajów członkowskich nienależących do europejskiej unii monetarnej i niestosujących waluty wspólnotowej (euro) jako waluty narodowej, administracyjnie określa kurs swojej waluty do danych narodowych walut, w tym przypadku do złotego. Kursy unijnego euro do złotego są określane, w trybie administracyjnym, rozporządzeniami, a nawet indywidualnymi decyzjami i na różne horyzonty czasowe o różnej podstawie czasowej, na okresy roczne, kwartalne, a nawet miesięczne, z różnej podstawy: z pierwszego dnia roboczego roku, z ostatniego dnia roboczego miesiąca itp. Nie ma jednolitości zasady np. dla zagadnień objętych sekcją gwarancji tego funduszu, a różnorodność kursów dla poszczególnych zadań stwarza znaczne trudności w procesie rozliczeniowym i pociąga za sobą duże ryzyko błędności ich stosowania w procesie przewalutowywania, przeliczania i złotówkowego naliczania.
Dla rozliczeń dotacji unijnej w roku 2005 Komisja określiła dopiero decyzją z dnia 29 sierpnia 2005, roku kurs dla rozliczania programu PROW, na poziomie 4,14339 złotego za euro. Kurs ten został określony swobodnie i uznaniowo, wybraną zasadą, jako średni wynikowy z roku 2004 i przeniesiony, jako kurs stały na rok 2005. W roku 2004 rozporządzeniem Komisji z kwietnia, a następnie rozporządzeniem Komisji nr 1117/4/2004 z dnia 16 czerwca 2004 roku, a więc już z okresu polskiego członkostwa, ustalono nam kurs dla PROW na poziomie 4,75404 złoty za euro. Tak więc kurs dla roku 2005 jest niższy od roku 2004 aż o 14.74%, znaczy to, że polscy beneficjenci programu PROW otrzymają z puli unijnej w roku 2005 aż o 14,74% mniej środków finansowych.
3. Wspólna Organizacja Rynku Rybnego (WORR), traktowana jako WPRyb. finansowana z Funduszu EFOiGR – Sekcja Gwarancji (tzw. płatności standardowej).
W ramach tego tytułu – Wspólna Organizacja Rynku Rybnego występuje w roku 2004 i 2005 pięć zadań ujmowanych w ich kolejności wagowej. Pierwszym zadaniem jest przygotowanie programu operacyjnego, drugim wycofanie produktów rybnych z rynku, trzecim utrwalanie i przechowywanie produktów rybnych, czwartym prywatne składowanie, a piątym niezależne wycofanie produktów z rynku. Finansowanie realizacji tych zadań środkami Komisji jest traktowane jako subwencja/dotacja celowa i warunkowa technicznie. Subwencje te w kraju członkowskim mogą mieć charakter przyznanych, wspólnotowych premii lub wsparcia.
Rozliczenie przyznanych dla poszczególnych zadań premii czy wsparcia finansowego nie ma charakteru zaliczkowego. W porozumieniach polsko-komisyjnych nie ujęto przedmiotu zaliczkowego Komisyjnego finansowania realizacji tych zadań, a tym samym wypłat tych premii czy wsparcia ze środków unijnych. Znaczy to, że najpierw, po spełnieniu wszystkich unijno-narodowych warunków i wymogów, strona narodowa – polska przyznaje i wypłaca danym pomocobiorcom z własnych środków, przysługujące im kwoty pomocowej premii, a potem oczekuje na refundację tych wypłat przez Komisję. Zasady kursowe przeliczania tej unijnej pomocy, premii czy wsparcia nie są nawet dla tych pięciu tytułów pomocowych jednolite, są różne, a nawet rażąco odmienne. Ta odmienność wynika z braku ujednolicenia unijnego systemu walutowego i kursowego dla tych krajów członkowskich, które nie należą jeszcze do europejskiej unii monetarnej i nie przyjęły waluty unijnej za swoją walutę narodową. Niemniej, ten zróżnicowany stan kursowy po części wynika z faktu,
że zarówno członkowskie strony narodowe jak i strona unijna (Komisja) nie przywiązywały w traktacie integracyjnym ani w okresie przygotowawczym należytej wagi do problematyki kursowej. Dopiero w okresie członkowskim i w procesie realizacyjnym, te wszystkie niedomówienia i Komisyjne dowolności ujawniają się poprzez wszelkiego rodzaju słabości i trudności ujemnie rzutujące na wydatki narodowe, zwiększając krajowe dopłaty budżetowe, zaniżając należności dotacyjne z Komisji. Dla Komisji te wszystkie jej spekulacje kursowe wpływają oszczędnościowo, zmniejszają globalne kwoty pomocy dla danego kraju członkowskiego wyrażanej głównie stałym kursem walutowym. Gdyby stosowano kursy zmienne i z dnia wypłaty, wydatki dewizowe Komisji byłyby większe, a ujemne różnice kursowe wynikające z przeliczeń waluty unijnej na krajową z długim okresem refundacji poniesionych wydatków narodowych, nie obciążałyby dodatkowo budżetu w takim stopniu, jak to jest dotychczas, bo w około aż 14 procentach unijnej pomocy.
Zadania objęte tym tytułem noszą nazwę standardowych. W czterech niże wymienionych tytułach, stosowane są wyłącznie unijne, a nie narodowe standardy, w odniesieniu do których Komisja także musiała przyporządkować zasady i kurs rozliczeniowy. Tak więc organizacje producentów rybnych z tytułu przygotowania programu operacyjnego, przyznania rekompensaty finansowej dla organizacji producentów za wycofanie produktów rybnych, na pomoc techniczną dla organizacji producentów na utrwalanie i przechowywanie produktów rybnych oraz na zryczałtowana pomoc finansową dla organizacji producentów za niezależne wycofanie produktów rybnych. Zadania te zakwalifikowano rozliczeniowo do PROW, stosując dla nich tę samą zasadę kursową, jak dla PROW, i kurs dla roku 2005 na poziomie 4,14339 złotego za euro.
a) Rozliczenia kursowe dla zadania przygotowanie programu operacyjnego
Dla rozliczenia premii unijnej przysługującej pomocobiorcom kraju członkowskiego, Komisja stosuje swoje rozporządzenie nr 1925/2000 (z roku 2000), którym przyjęto zasadę stosowania stałego kursu dewizowego dla danego roku sprawozdawczego. Przyjęto więc kurs
z pierwszego dnia roboczego roku połowowego, dla którego program operacyjny został ustanowiony. Kurs ten nie jest ani kursem średnim z miesiąca grudnia, ani średniorocznym kursem z roku poprzedniego. Jest kursem dziennym, który podaje rzekomo Europejski Bank Centralny, a faktycznie Komisja ustala go administracyjnie i zwyczajowo, jak w przeszłości dla tzw. systemu agromonetarnego. Wówczas to dwa główne kraje członkowskie, założycielskie EWG, zastosowały go dla wzajemnych rozliczeń rolnych. System ten nie odpowiada obecnym wymogom w warunkach płynnego systemu walutowego i zasad narodowych płynnych kursów walutowych. Po pierwszym roku członkostwa nowych krajów członkowskich, po zebraniu doświadczenia, a przede wszystkim po podliczeniu skutków i ryzyka ich stosowania w roku 2004 i 2005 można wnioskować o usprawnienie i nieco sprawiedliwsze zasady. Ten i taki stan rzutuje wyłącznie ujemnie na te kraje, które nie przyjęły unijnego systemu walutowego euro za swój narodowy system walutowy.
Dla roku 2004 i dla tego zadania Komisja określiła dla Polski kurs walutowy 4,7089 zł za euro i miał on być stosowany przez cały 2004 rok. Ponieważ unijnej pomocy w tym zadaniu nie było, nie nastąpiło żadne wykorzystanie unijnych środków i kurs z tego względu nie był stosowany. W roku 2004 realizowano jeden program operacyjny, dla którego pomoc finansowa z tytułu jego przygotowania została wypłacona w roku 2005, po kursie z pierwszego dnia roboczego roku 2004, tj. w wysokości 4,7029 złotego za euro. Wypłaty dokonano w kwietniu 2005 roku w kwocie około 15 500 zł = 3 300 euro, po kursie z dnia 2 stycznia 2004 roku. W praktycznym znaczeniu byłby stosowany w całym 2004 roku kurs z 2 stycznia 2004 a w roku 2005 kurs z 2 stycznia 2005.
b) Kursy walutowe dla rozliczania walutowego zadania wycofanie produktów rybnych z rynku
Dla zadania: wycofanie produktów rybnych z rynku, przyjęto w Komisji odmienne od innych zasady dla stosowania kursów walutowych dla przeliczeń pomocy z euro na waluty narodowe. Rozporządzeniem nr 1925/2000 z dnia 11 września 2000 ustanawiającym terminy operacyjne dla kursów walutowych stosowanych przy obliczaniu niektórych kwot przewidzianych przez mechanizmy rozporządzenia Rady nr 104/2000 w sprawie wspólnej organizacji rynku produktów rybołówstwa i akwakultury ustalono, że dla zadania wycofanie produktów rybnych z rynku stosuje się, jako termin operacyjny dla kursu walutowego dla tytułu rekompensaty i dla tego zadania, 22 dzień miesiąca poprzedzającego miesiąc, w którym działanie wycofania miało miejsce. Dla zastosowania kursu dla dokonania rozliczenia unijnej rekompensaty należy z dziennika urzędowego serii C Europejskiego Banku Centralnego wybrać i przyporządkować kurs euro/złoty dla tego zdania. W praktycznym rozliczeniu,
w każdym miesiącu może być stosowany inny kurs walutowy. Gdyby zadania te były już realizowane w roku 2004, nasze doświadczenie byłoby większe. Nasze podmioty gospodarcze, z powodu krótkiego polskiego okresu członkostwa w roku 2004 nie były jeszcze w stanie przygotować się w krótkim czasie do realizacji wymogów unijnych, aby od razu korzystać z dopłat na te cele. W roku 2005 z tej rekompensaty dla tego zadania jeszcze nie korzystaliśmy.
c) Kursy walutowe dla rozliczeń pozostałych zadań wspólnej organizacji rynku rybnego.
Dla zadania utrwalanie i przechowywanie produktów rybnych, prywatne składowanie i niezależne wycofanie z rynku tych produktów, Komisja rozporządzeniem nr 1925/2000 z dnia 11 września 200 roku, art.4 określiła, że terminem operacyjnym dla kursu walutowego jest 22 dzień miesiąca poprzedzającego rozpoczęcie przechowywania, prywatnego składowania i niezależnego wycofania z rynku. Dla tych zadań i dla roku 2004 i 2005 nie stosowano kursów, ponieważ nie było wykonania tych zadań.
4. Rynek owoców i warzyw (świeżych)
Do rozliczeń unijnej pomocy – dotacji kierowanej do polskiego sektora owocowo-warzywnego, Komisja stosowała w roku 2005 inny niż w roku 2004 kurs walutowy dla przeliczeń wypłat tej pomocy z programu SAPARD. Rozporządzeniem Komisji nr 594/2004 określono, że do tych rozliczeń będzie stosowany kurs wg zasady z pierwszego dnia roboczego miesiąca, podany w dzienniku urzędowym serii. C. Będzie to np. kurs z 1 dnia października w m-u październiku, z 2 listopada w m-cu listopadzie, z dnia 1 grudnia w m-cu grudniu 2005 roku. W tym przypadku zasada kursowa, kurs i czasokres kursowy są dla tego zadania trafne, nie będą powodować znaczących różnic kursowych. Różnice kursowe będą mogły powstać przy opóźnieniach refundacji unijnej. Ponieważ kwoty unijnej pomocy dla tego zadania mają stosunkowo b. małe wielkości, dlatego powstałe ewentualnie różnice kursowe nie maja większego znaczenia. W grudniu 2005 roku, kurs ten wynosił 3,9185 złotego za euro.
5. Program SAPARD
Pozostałość przyznanej pomocy – dopłata dla beneficjentów – pomocobiorców tego programu była rozliczana po unijnym kursie dewizowym, określonym rozporządzeniem Komisji nr 1117/2004 z dnia 16 kwietnia 2004 roku, po kursie wg zasad dotychczas stosowanych w roku 2004.
Natomiast w roku 2005 Komisja podjęła w dniu 29 sierpnia 2005 roku decyzję,
że dalsza realizacja Sapardu w roku 2006, finansowanego z PROW, będzie objętą zasadą kursową, jak dla funduszy strukturalnych, a wiec jeden kurs dla rozliczeń rocznych.
6. Jednolite i uzupełniające dopłaty powierzchniowe.
Dopłaty powierzchniowe dla rolnictwa są również finansowane z Europejskiego Funduszu Orientacji i Gwarancji Rolnej – sekcja gwarancyjna. Jednak dla tych dopłat Komisja Europejska corocznie wyznacza kurs walutowy, po którym są realizowane wypłaty dopłat rolnikom Rozporządzeniem Komisji nr 1290/2005 z dnia 21 czerwca 2005 roku określono dla 2005 roku nową regułę kursową, określoną w art.45 o brzmieniu „jeżeli bezpośrednia płatność przewidziana rozporządzeniem nr 1782/2003 zostaje dokonana na rzecz beneficjenta w walucie innej niż euro, państwa członkowskie dokonują przeliczenia na walutę krajową kwoty pomocy wyrażonej w euro na podstawie ostatniego kursu wymiany walut ustalonego przez EBC przed dniem 1 października roku, dla którego pomoc została przyznana”. Ostatni notowany kurs walutowy EBC we wrześniu 2005 roku wynosił 3,9185 złotego za euro. Kurs ten będzie stosowany dla wszystkich dopłat powierzchniowych i uzupełniających należnych pomocobiorcom za rok 2005. Ma więc charakter kursu stałego choć funkcjonuje w otoczeniu gospodarczym rozliczanym w systemie płynnych kursów walutowych. W roku 2004 obowiązywał kurs unijny w wysokości 4,73521 zł za euro i faktycznie odzwierciedlał siłę nabywczą złotego. Po tym kursie zostały zrealizowane wszystkie dopłaty za rok 2004, choć były wypłacane jeszcze w drugim kwartale 2005 roku.
Dla roku 2005 komisja znów odmienną zasadą ustaliła nowy kurs na poziomie 3,9185 zł za euro, który jest stosowany dla wszystkich dopłat należnym rolnikom za rok 2005 niezależnie w jakim czasokresie ta wypłata następuje. Znaczący spadek unijnego kursu walutowego dla dopłat roku 2005 powoduje, że rolnik pomocobiorca otrzyma należną mu za ten rok dopłatę w kwocie niższej od roku 2004 aż o 17,25%. Przyjmując, że wzrost dopłaty z części unijnej za rok 2005 wzrasta o 5% to jednak poważny spadek wartości kursu powoduje, że rolnik otrzyma o 12,25% mniej dopłaty wyrażonej gotówkowo. Przy wypłatach bezpośrednich należy uwzględnić skutki różnic kursowych, które w charakterze ujemnym i w tytule dopłat bezpośrednich i uzupełniających za rok 2004 stanowiły 14,6% a w kwocie straty budżetowej ok. 340 mln zł, którą budżet poniósł i musiał pokryć w dofinansowaniu agencji. Dla roku 2005 konsekwencje spadku kursu walutowego i wzrostu różnic kursowych są znacznie poważniejsze niż to miało miejsce w 2004 w którym 7 miesięczny okres członkowski nie pozwalał jeszcze na pełne uruchomienie wszystkich mechanizmów w realizacji zadań a tym samym występowała niemożność rozpoznania i przewidzenia konsekwencji finansowych. Straty finansowe rolniczych pomocobiorców dopłat powierzchniowych i uzupełniających za rok 2005 z tytułu ponad 17% spadku unijnego kursu walutowego oceniamy na ponad 320 mln złotych.
W roku 2004 w dopłatach bezpośrednich wypłacono rolnictwu z części unijnej kwotę o równowartości 2.849,345.456 złotych, a w dopłatach uzupełniających 3.480692.879 złotych oraz w chmielu 2.276.699 złotych. Łącznie wypłacono 6.332.315.040 złotych.
7. Część ogólna
Niniejsza analiza kursowa z konieczności ma charakter uproszczony. Powinna być rozszerzona i pogłębiona o zagadnienia windykacyjne, które są rozliczane znów wg odrębnych kursów walutowych. Nie rozstrzygniętą jeszcze kwestią jest stosowanie kursu walutowego dla odsetek ustawowych dla egzekwowanych agencyjnych należności z tytułu nienależnej, lub wadliwie przyznanej i wypłaconej krajowemu pomocobiorcy unijnej pomocy/dotacji. Wszystkie te kwestie pojawiają się dopiero w drugim roku członkostwa, bo po tym okresie występują pełne okresy rozliczeniowe i zaczęły występować wszystkie zjawiska gospodarcze i finansowe.
Pojawiły się nowe zupełnie nie przewidywane uprzednio zagadnienia prawno-ekonomiczne np. korzystanie przez firmy obce działające w Polsce i to z 60 czy 100% kapitałem obcym, które w około 20% korzystają z unijnej pomocy i z dofinansowania
z budżetu państwowego. Dofinansowanie państwowe/budżetowe z zasady nie powinno być kierowane do podmiotów zagranicznych, a tylko do krajowych, polskich. Władze państwowe, w świetle obecnego naszego ustawodawstwa nie mają prawa kontroli firm obcych a w związku z tym możemy nie mieć możliwości nawet do nich wejścia. Obecnie firmy obce podlegają niemal wyłącznie kontroli skarbowej.
Szczególnie krytyczne uwagi w krajowej publicystyce budzi brak stanowiska władz w kwestii uprawnień afiliacji firm zagranicznych działających w Polsce do korzystania z unijnej i krajowej/państwowej bezzwrotnej pomocy w tytułach unijnych funduszy. Analogiczne zjawisko dotyczy również kredytów preferencyjnych dla których państwo dosubwencjonowywuje stopę procentową. stosunkowo duża liczba obcych firm korzysta z tej dotacyjnej pomocy państwa.
Zaprezentowana ocena stosowanych przez Komisję kursów walutowych dla przeliczania i naliczania krajowym pomocobiorcom unijnej pomocy finansowej powinna być uzupełniona o wynikowe konsekwencje finansowe za okres lat 2004-2005. Zostanie to opracowane w I kwartale 2006 roku. Po tym uzupełnieniu i zbadaniu nowych kursów walutowych, tych które są ustalane w Komisji na początku roku, można by opracować propozycje zmian czy usprawnień dla ministra finansów, które rząd mógłby wnieść do Komisji
W roku 2005 we wszystkich zagadnieniach obsługiwanych przez agencję wystąpiło aż 27 kursów walutowych, z których obsługą, z uwagi na odrębności zadaniowe występują utrudnienia wykonawcze w stosowaniu. Powstaje też wątpliwość co do poprawności rozliczeniowej na szczeblu centralnym państwa. Rozliczenia z nich wynikające, jako dwurodzajowe różnice kursowe, są ujmowane saldowo, co gubi straty budżetowe. Różnice kursowe, jako straty budżetowe, powinny być ujmowane w rozliczaniu rodzajowym danego funduszu. Nowe władze finansowe wyraziły zainteresowanie rozwiązywaniem tych kwestii w roku 2006.
Zmiany w sposobie ustalania kursu walutowego euro do złotego w Komisji nie wymagają ani renegocjacji traktatu ani zmiany innych aktów prawnych, które wymagałyby zgody wszystkich krajów członkowskich. Są one ustalane administracyjnie i wymagają ujednolicenia dla funduszy. Niekonsekwencją ekonomiczno-finansową jest stan, że niemal każdy fundusz unijny jest rozliczany wg innej zasady kursowej, kursów z innego czasokresu i na różne horyzonty czasowe. To największe słabości unijnej polityki dewizowej, które są niezmiernie dokuczliwe, czaso- i pracochłonne w procesie obsługi, dla strony polskiej.
Wcześniejsze zgłaszanie tego i dotychczasowego stanu dewizowym władzom krajowym może ustrzec budżet krajowy przed zbędnym wydatkiem, stratą wyrażaną tytułem ujemnej różnicy kursowej w szacowanej kwotowo wielkości około 500 mln zł tylko w przedmiocie realizowanych przez agencję programów objętych dotacją unijną.
dr Ryszard Ślązak
Uzupełnienie oceny zgodności zapisów dewizowych w Zarządzeniu 15/02 za znowelizowanym ustawodawstwem dewizowym i ze stosowaniem klauzul walutowych w n/umowach z podmiotami zagranicznymi działającymi w kraju, z dnia 4 listopada 2003 roku.
W rozliczeniu narastającej umowy z HP, zawartej w dniu 28.06.2001 roku, wyrażonej w stałej wartości dewizowej w kwocie 38.500.000 Euro, jej realizowana wartość wyrażona narastającą płatnością na koniec 2003 roku, wyniosła 30.885.708,44 Euro. Wartość ta według błędnie przyjętego w tej umowie stałego kursu walutowego złotego do Euro (3,4189 zł), stanowi równowartość złotową w kwocie 105.595.148,60 zł.
Stała wartość dewizowa umowy w płatnościach jest realizowana z złotych przy płynnym kursie walutowym złotego, który w całym późniejszym okresie po jej zawarciu, miał stałą tendencje spadkową, tzn. rosła ilość złotówek za jeden Euro.
Zapłaty następowały wg aktualnego dla dnia płatności faktury kursu walutowego, który wyrażony liczbą złotówek za Euro, miał stałą tendencję wzrostową, czyli powodował wydatkowanie większej ilości złotych dla równowartości Euro. Faktyczna zapłata wyniosła, nie licząc podatku VAT, 124.271.701,00 zł. Ta przyjęta błędna, z ujemnymi skutkami finansowymi dla n/Agencji, klauzula kursowa, spowodowała wystąpienie dodatnich dla wykonawcy HP, różnic kursowych w kwocie aż 18.676.562,40 zł. Wystąpienie tych różnic kursowych w tej ogromnej kwocie, spowodowało zawyżenie o tę kwotę wydatku agencyjnego na to zadanie, a u wykonawcy powstanie zysku nadzwyczajnego.
Ponadto, od tej zawyżonej, zapłaconej wartości zrealizowanej umowy, zapłacono na rzecz wykonawcy podatek od towarów i usług (VAT) w wysokości progowej 22%, w kwocie 3.986.843,73 zł. Łącznie nadpłacono 22.663.406,13 zł. Zapłata w złotych dla naliczenia wartości w Euro, wyniosła 151.611.475,40 zł, w tym podatek VAT w kwocie 27.339.774,22 zł.
Na dzień 15 marca 2004 roku, wartość zrealizowanej umowy, wyrażonej zapłatą, wyniosła 32.118.961,64 Euro, o zapłaconej równowartości złotowej (bez wartości podatkowej) w kwocie 130.115.194,10 zł. Natomiast zapłacony podatek VAT, wg progu 22%, jak dla usług, stanowił kwotę 28.625.342,70 zł. Łączna zapłata z podatkiem VAT wyniosła 158.740.536,98 zł.
W narastającej zapłacie na dzień 15 marca 2004 roku, wystąpiła również dalsza różnica kursowa, ponieważ tej błędnej klauzuli dewizowej nie skorygowano. Zrealizowane wartości umowy wg kursu z dnia podpisania umowy (3,4198) wynosi 109.811.517, 95 zł, a faktycznie zapłacono wg kursu płynnego kursu złotego 130.115.194,10 zł. Różnica kursowa wynosi aż 20.303.676,15 zł, od której zapłacono również podatek VAT w kwocie 4.466.808.75 zł. Łączna nadpłata, traktowana jako zbędny wydatek n/Agencji wynosi 24.770.484, 90 zł.
W aneksie nr 6 z dnia 14 października 2003 roku, do umowy z dnia 28 czerwca 2001 roku (do wartości umowy 38.500.000,00 Euro) w art. 1 w pkt. 3 zapisano, że równowartość złotowa tej umowy nie może przekroczyć, łącznie z podatkiem VAT, kwoty 197.238.185,72 zł. Kwotę tę w dalszym zapisie rozdzielono na zobowiązania podstawowe – przedmiotowe umowy w kwocie 161.670.644,03 zł i VAT w kwocie 35.567.541,69 zł. Z tego zapisu wynika, że do rozliczenia przyjęto również w aneksie 6, kurs walutowy złotego za Euro w wysokości 4,1992, co znów było błędem, bo należało przyjąć kurs pierwotny 3,5189.
Przed podpisaniem aneksu nr 6 zgłaszałem na różnorodnych spotkaniach, w różnych rozmowach, a uprzednio również Prezesowi Millerowi, moje uwagi do zapisu tego rodzaju klauzul walutowych w naszych umowach, zawieranych głownie z HP. W późniejszych aneksach miała nastąpić ich korekta.
Panu Brdysiowi, jako v-ce Prezesowi, zgłaszałem wielokrotnie moje uwagi, co do konieczności negocjacji zapisu tej i innych klauzul, aby kolejnym 6 aneksem, przerwać tę stratochłonną klauzulę i zabezpieczyć nasz interes. Od tego też momentu Pan Brdyś jest odpowiedzialny za dalsze, wynikające z tego tytułu straty, a na dzień 19 marca 2004 roku, z zaniechania Pana Brdysia, wynoszą one około 25 mln zł.
Ten i taki stan tej klauzuli będzie powodować dalsze podrożenie umowy i dalsze ponoszenie strat, które mogą przekroczyć moją pierwotną ( z listopada 2003 roku) ocenę kwotową powyżej 30 mln zł, bez podatku, a łącznie z nim około 40 mln zł.
Uzupełnienie dotyczy pkt 24 rozliczenia dewizowego.
Wykonanie, październik 2004, uzupełnienie zmienione w listopadzie 2016 roku.
dr Ryszard Ślązak
Autor jest Członkiem Zarządu Stowarzyszenia Klub Inteligencji Polskiej
Wypowiedz się
Musisz się zalogować, aby móc dodać komentarz.