Stosowanie prawa dewizowego w przedmiocie umów gospodarczych i rozliczeń płatniczych.

1. Polskie ustawodawstwo, w tym dewizowe i bankowe określa, że jedynym środkiem płatniczym w Polsce jest złoty. Złoty jest więc jedynym środkiem płatniczym i rozliczeniowym i wartości wszelkich umów gospodarczych muszą być wyrażane i płacone w złotych.
2. W każdym innym przypadku stosowanie we wszelkiego rodzaju umowach czy kontraktach zapisów w obcej walucie np. Euro czy USD, wymaga oddzielnej zgody dewizowej – zezwolenia polskich władz dewizowych, którą wydaje NBP. Ustawa Prawo dewizowe z dnia 27 lipca 2002 roku wraz z pięcioma rozporządzeniami wykonawczymi Ministra Finansów dopuszcza jedynie stosowanie zapisu „… złotych, o równowartości w (obcej walucie) około …”. Stosowanie ewentualnego zapisu ‘o równowartości dewizowej…’ ma charakter jedynie porównawczy i poznawczy. To porównawcze znaczenie wynika m.in. z potrzeby porównywania progów dewizowych z ustawodawstwa unijnego w przedmiocie przetargów.
3. Zasada bezpieczeństwa finansowego nakazuje, poza nakazem prawnym, aby we wszelkich umowach zawieranych z podmiotami zarejestrowanymi i działającymi w Polsce stosować narodową walutę, jako walutę płatniczą.
4. Podmioty krajowe
   • Wszelkie umowy muszą być wartościowo wyrażane tylko w złotych, nie wolno wyrażać w umowach zapisów regulacji zobowiązań w innej walucie.
   • Umowy z podmiotami krajowymi wyrażone w Euro lub innych walutach nie maja mocy prawnej i są płatne tylko w złotych. Jeżeli są takie klauzule w umowach, to mają charakter spekulacyjny dla wyłudzenia wyższej kwoty należności z umowy, tzn. poprzez spekulację wyższej ceny. Takie zapisy w umowach mogą być również wykorzystywane do ewentualnego transferu dewiz za granicę dla osób zatrudnionych czasowo lub wizytujących konsultantów. Ponadto mogą być spekulacyjnie zaliczane do sztucznego eksportu, który podnosi prestiż podmiotu na krajowym rynku.
   • Polskie prawo dewizowe zabrania zawierania umów w walutach obcych, choć w publicystyce prasowej dość często operuje się wartością wyrażoną
     w dolarach, ponieważ wartość dolarowa jest mocno utrwalona w świadomości społecznej.
5. Prawny i praktycznie stosowany obowiązek dokonywania płatności – rozliczeń jedynie w złotych. Nawet wówczas, jeżeli dla celów spekulacyjnych w umowie określono jako walutę płatniczą np. Euro czy USD, to rozliczenie i płatność mogą następować jedynie w złotych.
   • Przepisy karno-skarbowe czy kodeksu handlowego nakładają obowiązek rzetelności i skrupulatności finansowej, czy nie ma działania na szkodę Skarbu Państwa i podmiotu – jako zasady zdolności przewidywania.
   • Wyrażenie płatności w złotych nie naraża stron umowy na zarzut niegospodarności, czy świadomego powodowania strat, który występuje np. przy spadku kursu walutowego.
6. Zasady stosowania kursu walutowego w systemie płynnych kursów walutowych.
   • Zasada ustalania kursu waluty przez bank centralny jako kursu płynnego.
   • Kurs średni jako kurs rozliczeniowy, bilansowy i sprawozdawczy również do bilansu płatniczego.
   • Kurs kupna i sprzedaży stosowany tylko w operacjach płatniczych w rozliczeniach z zagranicą, gdy następuje zamiana złotego na walutę obcą, płatniczą, oraz w operacjach dewizowych wewnętrznego obrotu dewizowego kantorowego. Nie powinien on odchylać się więcej niż + 2% od kursu średniego.
7. Zasada jednolitości pieniądza narodowego – tylko jeden środek płatniczy, złoty. Ma pewne przedziały odchylenia, określane przez organ dewizowy, NBP, jako sporadyczne odstępstwa. Inne stanowiska publiczne, wyrażanie w walutach obcych, nie jest poprawnością.
   • Odstępstwa: zgoda dla banków na udzielanie kredytów w obcych walutach, nie powinna być stosowana.

8. Zmienność kursów walutowych i ich wpływ na efektywność umów gospodarczych, zmienność kursową, wpływa poprzez różnice kursowe na efektywność, koszt realizacji umowy.
   • Kurs w umowach, jeżeli już przyjęto w umowie, nie powinien być stały, powinno się zapewnić przeliczenie wg kursu z dnia płatności.
   • W umowach o przetargach należy umieszczać terminy, równowartość dewizową przy progach przetargowych oraz odnosić do nadzoru dewizowego.
   • Przyjmowanie np. w umowie z 21.06.2001 kursu z tegoż dnia i wyrażanie wartości umowy w Euro jako waluty płatności, jest sprzeczne z prawem i przy zmienności kursu powoduje, że wartość umowy wzrosła a przechwycona różnica kursowa jest zyskiem nadzwyczajnym wykonawcy.
   • Stosunek kapitału własnego do wartości podpisanej umowy wynosi 0,2% wartości umowy.
   • Obowiązek płatniczy, płatności za zagranicę są realizowane wyłącznie przez bank, który w dniu dokonywania płatności dokonuje zamiany zobowiązania krajowego dłużnika na walutę obcą, po kursie z dnia rozliczenia. Stosuje on kurs sprzedaży, gdyż sprzedaje dłużnikowi walutę obcą, aby ten mógł uregulować dwoje zobowiązania, i dolicza mu koszt obsługi za swoje czynności. Bank stosuje wówczas kurs NBP – kurs sprzedaży.

Klauzule kontroli dewizowej

9. We wszelkich umowach/kontraktach zapis, że płatność musi następować tylko w złotych, a umowy nie wyraża się w obcej walucie.
10. Płatność następuje po dostawie towaru lub po wykonaniu usługi, lub inwestycji, na warunkach
    • Braku reklamacji co do jakości i terminowości wykonania umowy.
    • Płatność zaliczkowa – po uzyskaniu gwarancji zwrotu zaliczki
    • Płatność faktur – po potwierdzeniu odbioru wykonania dostawy, usługi lub odbioru części prac inwestycyjnych
    • Środki są kierowane przez płatnika do jego banku w Polsce i wyłącznie na jego rachunek.
11. Firmy obce – wymóg posiadania zgody na transfer [płac i należności kontraktowych na zagranicę.
    • Klauzula, że płace mogą być transferowane przez obcych pracowników na kontrakcie w 50%, reszta jest konsumpcją w kraju.
    • Transfer środków na zagranicę może być dokonywany jedynie po realizacji zobowiązań w kraju.
    • Klauzule importowe, import na potrzeby kontraktowe powinien być określany wskaźnikowo, np. do 5, 8, 10 czy maksymalnie do 15% (z wykazem towarowym tego, co nie może być nabyte w kraju) i odnosić się do tego, co musi być importowane.
    • Klauzule wykonawcze, kontrahent zagraniczny, bez prawa do podwykonawcy krajowego, a jeśli już to inwestor zleceniodawca dokonuje płatności bezpośrednio do podwykonawcy, aby w pierwszej kolejności zapłatę uzyskiwał krajowy podwykonawca.
    • Prawo transferu przysługuje zleceniobiorcy wówczas, gdy wszelkie zobowiązania w kraju zostały uregulowane.
    • Wymóg zezwolenia dewizowego NBP, bez zezwolenia płatność pozostaje w złotych i bez prawa transferu.
12. Umowy konsorcjalne
    • We wszelkiego rodzaju umowach konsorcjalnych, w których występują podmioty krajowe i zagraniczne, liderem konsorcjum musi być podmiot krajowy.
    • Ubezpieczenie obcych pracowników zatrudnionych na kontraktach w Polsce, płacą podatki dochodowe w Polsce, ZUS i przedkładają zleceniobiorcy wykaz tych pracowników do rozliczeń.
    • Pracownicy cudzoziemcy muszą uzyskać zezwolenie na pracę w Polsce, na kontrakcie, wtedy gdy nie ma specjalistów polskich.
    • Kontrola dewizowa o powszechnym znaczeniu, ruch podróżnych (cudzoziemcy, cudzoziemscy pracownicy).

Zalecenia dla praktyki gospodarczej

13. Zamówienia w pierwszej kolejności powinny być kierowane do polskich podmiotów, które mogą i powinny brać udział w tych zamówieniach, jako podwykonawcy czy poddostawcy.
14. Kontrakty usługowe wyłącznie do podmiotów polskich, które wyłącznie powinny obsługiwać instytucje państwowe   – doradztwo, audyt, szkolenia, komputeryzacja, badanie bilansów itp.

15. Szkolenia polskich ekspertów w problematyce unijnej, jako kadry doradczej dla polskich podmiotów.

dr Ryszard Ślązak