Program gospodarczy i prognoza transformacji z 1990 r.

 Jedyną siłą polityczną, która przeciwstawiła się ultraliberalnemu programowi gospodarczemu pierwszego rządu solidarnościowego było Polskie Stronnictwo Ludowe – Odrodzenie (obecne Polskie Stronnictwo Ludowe powstało z połączenia się PSL –Odrodzenie z PSL „Wilanów”) proponując tuż po rozpoczęciu jego realizacji – w marcu 1990 r. , szereg rozwiązań gruntownych zmian w postaci Korekcyjnego Programu Gospodarczego. Program „szokowej terapii gospodarczej” był opracowany na wzorach neoliberalnych Miltona Friedmana z Chicago przez Georga Sorosa „papieża” światowych spekulantów, którego wysłannik Jeffrey Sachs zrealizował go za pomocą wicepremiera Leszka Balcerowicz i Premiera Tadeusza Mazowieckiego. Plan ten, nazwany później „terapią szokową”, zakładał rozwiązanie ekonomicznych i finansowych problemów Polski za pomocą drastycznych oszczędności połączonych z wprowadzeniem wymienialności pieniądza i szybką odbudową kapitalizmu. Balcerowicz obiecywał, że w wyniku realizacji jego programu produkcja spadnie o 1 %, a dochody realne o 4%, na kilka miesięcy, a spadły odpowiednio o 17 % i 27 % w ciągu 3 lat w zmienionej metodzie liczenia wzrostu przez PKB, zastępując nim z roku na rok poprzedni miernik w postaci Dochodu Narodowego, który był lepszym miernikiem, w celu ukrycia wysokości spadku. Relacja DN do PKB jest jak 1:1,5, co dowodzi, że spadek był co najmniej o połowę wyższy. Tak wielka recesja gospodarcza jest porównywalna z wielkim światowym kryzysem lat trzydziestych i wojną. W artykule poniżej potwierdził to Andrzej Gwiazda jeden z przywódców Solidarności z 1980 r. słowami “niestety, reformy Leszka Balcerowicza zrujnowały naszą gospodarkę bardziej niż II wojna światowa”.  Cała transformacja spowodowała, że staliśmy się kolonią Zachodu. Do dzisiaj u bardzo wielu osób na samo słowo Balcerowicz, włosy się na głowie jeżą i „pięści się same zaciskają”. Program ten opracowałem co najmniej w 80%, na samym początku transformacji, wbrew znanym, także obecnie ekonomistom, którzy wtedy twierdzili, że Balcerowicz ma rację. Po przeczytaniu Programu, który miał charakter polityczny, można ocenić na ile przewidywania w nim zawarte były trafne.

Dr Krzysztof Lachowski

Korekcyjny program gospodarczy

Polskiego Stronnictwa Ludowego – Odrodzenie

W TROSCE O JUTRO POLSKI

MARZEC 1990 r.

DLACZEGO PROGRAM KOREKCYJNY ?

W Polsce dokonują się ogromne zmiany polityczne i gospodarcze. W gospodarce proces reform i zachodzących zmian został sformułowany w programie stabilizacyjnym rządu, realizowanym od stycznia br. Program ten powstał w określonych, trudnych warunkach, bez konsultacji ze społeczeństwem, przy dużym udziale międzynarodowych organizacji finansowych, bez odpowiedniego uwzględnienia specyfiki gospodarki polskiej. Główna myśl tego programu, to tworzenie gospodarki rynkowej. Temu maja być podporządkowane wszystkie działania. Jest to program krótkofalowy, bo zaledwie roczny, a głównym jego celem jest walka z inflacją.

Walkę z inflacją jednak powinniśmy traktować, jako jeden z ważnych środków do osiągnięcia równowagi gospodarczej w kraju, a nie jako podstawowy cel reformy. Przy skutecznym zwalczaniu inflacji spada bowiem, w tempie znacznie szybszym od zakładanego, produkcja przemysłowa i rolna, zmniejsza się w zawrotnym tempie popyt i podaż, staja przedsiębiorstwa państwowe, spółdzielcze i zakłady rzemieślnicze, wygasa produkcja żywności. Staje więc powoli cała gospodarka.

Znacznie większy od planowanego spadek dochodów realnych ludności i spożycia zagraża egzystencji wielu rodzin i podstawom biologicznego bytu narodu. Jest to tym bardziej realne, ponieważ w programie stabilizacyjnym, podporządkowanym ogólnym regułom gry, brak jest polityki rolnej, polityki socjalnej i polityki mieszkaniowej. Widoczne są nieodwracalne w najbliższych latach ujemne stuki w rolnictwie i produkcji żywności, które w niedługim czasie odczuje całe społeczeństwo. Występuje także regres w budownictwie mieszkaniowym i w rozwiązywaniu problemów socjalnych społeczeństwa.

Polskie Stronnictwo Ludowe – Odrodzenie zaakceptowało system gospodarki rynkowej. Jednak już podczas debaty sejmowej zwracało uwagę na duże zagrożenie realizacji programu rządowego, zwłaszcza w dziedzinie rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Już na początku stycznia br. wystąpiliśmy do rządu z konkretnymi propozycjami korekty programu w dziedzinie gospodarki żywnościowej. Propozycje nasze są jednak uwzględniane tylko częściowo i z dużym opóźnieniem.

W trosce o jutro Polski, o losy naszej gospodarki uznaliśmy, że w tej trudnej sytuacji podstawową powinnością Polskiego Stronnictwa Ludowego – Odrodzenie, jest przedłożenie całej opinii społecznej i rządowi – korekcyjnego programu gospodarczego. Nie zamierzamy przy tym zastępować ani rządu, ani parlamentu i przedstawiać rozwiązań szczegółowych.

Nasze propozycje opierają się przede wszystkim na polskich realiach, lecz nie pomijają rozwiązań światowych. Liczymy na to, że program ten wywoła powszechną dyskusję i będzie wykorzystany w naprawie naszej gospodarki.

 I. Cele i założenia programu

1. Naczelnym celem strategicznym jest suwerenny, zrównoważony rozwój gospodarczy. Powinien on polegać na tworzeniu chronionych przez państwo, wyspecjalizowanych gałęzi, działów czy segmentów produkcji, własnej bazy innowacyjnej, naukowej i technologicznej. Zgodnie z ideologią ruchu ludowego, opowiadamy się za prywatyzacją gospodarki. Uważamy, że przekształcenia własnościowe powinny przebiegać pod kontrolą Sejmu. Rozwój międzynarodowej współpracy gospodarczej powinien być oparty na zasadach obustronnych korzyści.
2. Nie możemy dłużej godzić się z recesją gospodarczą. Trzeba szybko i skutecznie pobudzić popyt i zwiększyć produkcję. Nie możemy dopuścić, aby z produkcji wypadały efektywne przedsiębiorstwa, aby rosło bezrobocie, fabryki wstrzymywały produkcję, a załogi korzystały z przymusowych urlopów. Dla gospodarki jest to samobójstwo. Zachowując więc podstawowe prawa rynku trzeba szybko uruchomić mechanizmy działające skutecznie w kierunku ożywienia gospodarki, a nie jej dalszego duszenia. Niezbędne są tu działania stosowane w świecie w takich sytuacjach, a nazywane powszechnie interwencjonizmem państwowym. Najpilniejsze jest wprowadzenie mechanizmów ekonomicznych, które zwiększa popyt na nasze produkty, zarówno w kraju jak i za granicą oraz ożywia produkcję. Niezbędne jest również wprowadzenie odpowiednich korekt w kształtowaniu się dochodów ludności w taki sposób, aby nie wywołać nadmiernej inflacji.
3. Brak polityki rolnej w programie rządowym, to jeden z zasadniczych jego mankamentów. Rolnictwo jest „fabryką pod chmurką” i nigdzie na świecie nie jest ono traktowane na równi z innymi działami gospodarki. Zastosowanie w stosunku do rolnictwa, jednolitego dla całej gospodarki, systemu ekonomicznego wywołało pozorną nadprodukcję, nieopłacalność i w konsekwencji regres w produkcji żywności, osłabiło wiele wysokoprodukcyjnych gospodarstw. W szczególnie trudnej sytuacji znaleźli się młodzi rolnicy rozpoczynający gospodarowanie. Błędów tych wprawdzie naprawić się już nie da, ale trzeba bardzo szybko wprowadzić takie rozwiązania ekonomiczne, które zahamują niekorzystne procesy. Rolnictwo i gospodarka żywnościowa powinna w najbliższych już latach stać się tym działem, który będzie napędzał rozwój całej gospodarki, wychodzenie jej z kryzysu. Są ku temu realne szanse. Aby je wykorzystać trzeba przede wszystkim zrozumieć, ze w rolnictwie tkwią wielkie możliwości produkcyjne i że w odniesieniu do tego działu trzeba prowadzić odpowiednią, stabilna politykę ekonomiczną.
4. Nie negujemy potrzeby korzystania z kredytów zagranicznych, z pomocy Międzynarodowego Funduszu Walutowego i Banku Światowego oraz innych źródeł kapitału. Dotychczasowy stan zadłużenia naszego kraju powinien skłaniać do ostrożności w zawieraniu dalszych umów. Dotyczy to głównie niebezpieczeństwa wykupu naszego majątku przez kapitał obcy, a zwłaszcza niemiecki. Wychodzić z kryzysu trzeba przede wszystkim własnymi siłami, ożywiając nasza gospodarkę i rozwijając produkcję. Kapitał zagraniczny powinien wzmacniać siłę kształtowanych przez nas struktur gospodarczych. Potrzebna jest w tym zakresie przejrzysta polityka państwa, której naszym zdaniem obecnie nie ma.

II.Proponowane rozwiązania w gospodarce narodowej

1. Polityka gospodarcza i zmiany systemowe:
   1. w procesie przekształceń własnościowych promować własny kapitał, akcjonariat pracowniczy, wspomagać te przekształcenia, także sprzedażą akcji na kredyt. Wprowadzić zakaz sprzedaży ziemi dla obcokrajowców i obywateli o podwójnym obywatelstwie i unieważnić dokonane transakcje. Przekształcenia własnościowe i prywatyzację należy prowadzić pod bezpośrednią kontrolą Sejmu. Szybko tez należy wprowadzić rynek kapitałowy.
   2. stworzyć szybko korzystne warunki prawne i ekonomiczne dla małej prywatyzacji (handel , usługi, drobne przedsiębiorstwa ) i produkcji nakładczej;
   3. przyśpieszyć demonopolizację gospodarki poprzez możliwe na dziś działania, łącznie z użyciem instrumentów oddziaływania administracyjnego;
   4. kapitał uzyskany ze sprzedaży majątku narodowego przeznaczyć na tworzenie nowego majątku (głownie w sferze szeroko pojętej infrastruktury społecznej ). Nie może on być przeznaczony na spożycie przez budżet państwa;
   5. ustalić sfery gospodarki, które będą preferowane polityką gospodarczą i te dziedziny promować, także dla kapitału zagranicznego;
   6. Środkami administracyjnymi likwidować produkcję skrajnie materiałochłonna i energochłonną oraz szkodliwą ekologicznie lub niespełniającą norm technicznych i jakościowych;
   7. objąć wszystkie banki, jak i przedsiębiorstwa, takimi samymi przepisami restrykcyjnymi w obiegu pieniądza, w celu przyśpieszenia realizacji rozliczeń;
   8. stworzyć motywacyjne warunki dla upowszechnienia istniejących cennych krajowych rozwiązań naukowo-technicznych;
   9. prowadzić kontrolę cen w dziedzinach silnie zmonopolizowanych;
   10. przywrócić możliwość budowy mieszkań czynszowych;
   11. tworzyć warunki dla sprawnego działania nowego samorządu terytorialnego. Powołać Izbę Samorządowo-Gospodarczą w miejsce Senatu;
   12. wdrożyć system ekonomiczno-finansowy, zwiększający popyt w szczególności poprzez:
       • złagodzenia fiskalizmu podatkowego, a zwłaszcza podatku od nieruchomości i dywidendy majątkowej;
       • waloryzowanie kredytów i depozytów bankowych, co umożliwi zmniejszenie oprocentowania i zachowanie realnej wartości wkładów;
       • uruchomienie taniego kredytu na sprzedaż ratalną oraz na finansowanie zapasów handlu;
       • zrewidować stosowane obecnie współczynniki nieopodatkowanego wzrostu wynagrodzeń.

2. Zadłużenie zagraniczne:

1. Ustawowo unieważnić oświadczenie rządu B. Bieruta z sierpnia 1953 r. w sprawie zrzeczenia się odszkodowań wojennych i podjąć rokowania w celu ich wyegzekwowania.
2. Zaktywizować nasze starania w sprawie przekształceń naszych długów (ekokonwersja) w inwestycje ochrony środowiska.
3. Utworzyć Bank Długu Narodowego z udziałem akcji i kapitału narodowego: krajowego (prywatnego i państwowego) oraz polonijnego – do wykupienia naszego zadłużenia po aktualnych cenach na rynku światowym.

3. Polityka społeczna:
   1. Otoczyć skuteczną osłoną socjalną najuboższe warstwy ludności i zwalnianych z pracy pracowników, także chłoporobotników.
   2. Wprowadzić powszechny system ubezpieczeń społecznych w oparciu o obowiązkową składkę podstawową od osoby. W rolnictwie znieść obowiązek przekazania gospodarstwa po uzyskaniu wieku emerytalnego. Dodatkowe dobrowolne ubezpieczenie realizowane w zależności od indywidualnej składki samego zainteresowanego.
   3. W polityce mieszkaniowej tworzyć warunki do rozwoju budownictwa jednorodzinnego poprzez tani kredyt.
   4. Wprowadzić dodatki mieszkaniowe dla ludzi młodych, niepełnosprawnych i najuboższych.

III. Proponowane rozwiązania w rolnictwie i gospodarce żywnościowej

1. P i l n e
2. Ustanowić minimalne ceny skupu na podstawowe produkty rolne (zboże, mleko i żywiec) gwarantujące opłacalność dla gospodarstw pracujących w przeciętnych warunkach.
3. Wprowadzić niskooprocentowany kredyt na zakup ziemi, budownictwo inwentarskie, zakup inwentarza i podstawowych środków produkcji. Wprowadzić możliwość zakupu tych środków na raty.
4. Realizować koncepcje regionalizacji polityki rolnej (m.in. odpowiedni system podatkowy, kredytowy i dotacyjny), uwzględniając w pierwszym rzędzie rejony najbardziej zaniedbane.
5. Wspierać eksport artykułów rolno-spożywczych, zwłaszcza do ZSRR, w zamian za potrzebne nam surowce. Importować nowoczesną technologię i niezbędne dla rolnictwa oraz gospodarki żywnościowej środki produkcji, wykorzystując te cele fundusze uzyskane z pomocy zagranicznej.
6. W celu przeciwwskazania zaburzeniom na rynku żywnościowym uruchomić Agencję Rynku Rolnego.
7. Zwiększyć i odpowiednio wykorzystać dotacje do postępu biologicznego i technicznego w rolnictwie. Wesprzeć finansowo placówki naukowo – badawcze i wdrożeniowe.
8. Upoważnić władze terenowe do zastosowania odpowiednich ulg w obciążeniach finansowych. Także w zależności od sytuacji ekonomicznej danego gospodarstwa.
9. D ł u g o f a l o w e
10. Gospodarstwa rodzinne są i będą podstawową forma gospodarowania w rolnictwie. Zmiany strukturalne będą zachodzić przede wszystkim w wyniku procesów: ekonomicznych, demograficznych, uprzemysłowienia wsi i dopływu nowoczesnej techniki.
11. W odniesieniu do gospodarstw mniejszych obszarowo, obok prowadzenia form intensywnej, wysokodochodowej produkcji, podejmować trzeba działania w kierunku wielofunkcyjnego rozwoju wsi (rozwój usług, drobnego przemysłu, przetwórstwa, turystyki, itp.) Działania te powinny być w coraz większym stopniu wspierane ekonomicznie w ramach polityki regionalnej, z wykorzystaniem środków finansowych z zagranicy. Jest to najwłaściwsza droga zapewnienia w miejscu pracy odpowiednich warunków życia dużej grupie ludności dwuzawodowej.
12. Rolnictwo, gospodarka żywnościowa, wieś i małe miasta powinny mieć taki sam udział w nakładach rzeczowych i uzyskiwanych środkach finansowych, jak w wytworzonym dochodzie narodowym i produkcji globalnej. Część tych środków będzie przeznaczona na budowę infrastruktury wsi i małych miast. Ta droga rozwoju będzie mniej kosztowna ekonomicznie, społecznie i zmniejszy zagrożenie środowiska przyrodniczego w porównaniu z rozwojem dużych aglomeracji miejskich.
13. Niezbędne jest przyśpieszenie procesów restrukturyzacji w przemyśle na rzecz rolnictwa i gospodarki żywnościowej. Ciągle zaledwie 4-5 % przemysłu pracuje na rzecz tych gałęzi gospodarki. Zwiększenie nakładów na ten cel, uwzględnienie w produkcji odpowiedniej struktury maszyn i urządzeń dla rolnictwa, to sprawy w największym stopniu rzutujące na postęp w rolnictwie i produkcji żywności.
14. Niezbędne jest przyśpieszenie działań administracyjnych i ekonomicznych w celu skutecznego rozbijania istniejących jeszcze monopoli w skupie i przetwórstwie płodów rolnych, w tworzeniu autentycznej spółdzielczości chłopskiej i powstawaniu naturalnej konkurencji na rynku rolnym. Istotną rolę w tej dziedzinie powinien spełniać nowo wybrany samorząd rolniczy i terytorialny.
15. W ramach kształtowania samorządowej Rzeczypospolitej powinny być powołane regionalne izby rolnicze, skupiające i koordynujące działalność samorządu rolniczego oraz innych organizacji i instytucji związanych z wsią, rolnictwem i gospodarką żywnościową. Izby te będą głównymi ośrodkami kreowania rozwoju gospodarczego i postępu na wsi.

Pełna realizacja tych celów w rolnictwie wpłynie niewątpliwie na to, że stanie się ono nowoczesne i bardziej wydajne, napędzające rozwój całej gospodarki. Najważniejszą sprawa jest zapewnić naszemu rolnictwu stabilne warunki rozwoju, nie dopuszczać już nigdy do takiej „huśtawki” ekonomicznej jak obecnie. Stabilność dla rolnictwa, to stabilność w wyżywieniu całego społeczeństwa. Pamiętajmy o tym, że tworząc dobry rynek żywnościowy, tworzymy również dobrą podstawę dla pomyślnej realizacji najtrudniejszych nawet programów gospodarczych. Bez tego nie zrealizujemy żadnego programu. Mamy nadzieję że tą prawdę zrozumiemy wszyscy i szybko naprawimy powstałe błędy.

Bogata wieś to bogaty kraj – starajmy się wszyscy to hasło skutecznie realizować.

Najważniejsze jest jednak to, aby zawarte w naszym programie propozycje były jak najszybciej realizowane dla dobra Rzeczypospolitej Polskiej.

*   *   *

N A S Z   P R O G R A M  N I E  J E S T  D L A  W Y B R A N Y C H, L E C Z  D L A  K A Ż D E G O.

POLSKIE STRONNICTWO LUDOWE – ODRODZENIE

Warszawa, dnia 10 marca 1990 r.