Jak przejść od kryzysu do rozwoju gospodarczego kraju?

                ZASADY PODSTAWOWE

            Konieczna jest odbudowa polskich finansów i polskiej pracy.  Zasady i postulaty dotyczące finansów zostały już szerzej przedstawione [1]). Jednak nie da się ich skutecznie zrealizować  bez równoczesnej odbudowy polskiej pracy. Dlatego trzeba podjąć równocześnie oba te wielkie zadania. To wymaga systemowej analizy strategicznej gospodarki kraju oraz wyboru i realizacji działań najkorzystniejszych dla całości gospodarki.

1. Poznać dynamikę systemu gospodarczego

            Gospodarka kraju jest bardzo złożonym i czułym, dynamicznym systemem o wielostronnych powiązaniach poszczególnych podmiotów. Każde działanie (przedsięwzięcie) podmiotu wysyła wielostronne oddziaływania do innych podmiotów, pobudzając je do wtórnych, dalszych oddziaływań. W ten sposób bezpośrednim skutkom przedsięwzięcia jednego podmiotu towarzyszą wtórne i dalsze, coraz słabsze, negatywne i pozytywne skutki działań innych podmiotów, rozchodzące się i odbijające się w wielkim systemie gospodarczym, podobnie jak echo w przestrzeni.

            Zazwyczaj ogólnosystemowa wartość bilansu wszystkich skutków  wywołanych w systemie danym przedsięwzięciem (pozytywnych i negatywnych) jest znacznie wyższa aniżeli wartość bilansu bezpośrednich skutków tego przedsięwzięcia dla jego realizatora. Dlatego mówi się o efekcie mnożnikowym działań systemowych.

            Jednak,  zależnie od konkretnej specyfiki przedsięwzięcia i aktualnych uwarunkowań (powiązań systemowych), pozytywnej wartości bilansu realizatora może towarzyszyć zwiększona wartość pozytywna, bądź negatywna bilansu wszystkich skutków systemowych. Ale w niektórych przypadkach i sytuacjach bywa i tak, że negatywnej wartości bilansu bezpośrednich skutków przedsięwzięcia dla realizatora, towarzyszy znacząca wartość pozytywna bilansu ogółu wszystkich skutków powstających w systemie.

            Inaczej mówiąc, przedsięwzięcie dla realizatora pozytywne i racjonalne, może być jednak dla gospodarki kraju jako całości niekorzystne i szkodliwe. Może być również przedsięwzięcie wewnętrznie nierentowne i niekorzystne, natomiast w skali kraju pozytywne i korzystne, rozwojowe i wzbogacające fundusze publiczne.

            Ażeby więc inicjować, planować i realizować poważniejsze przedsięwzięcia i działania  gospodarcze, służące pozytywnie gospodarce kraju, trzeba trafnie, systemowo je analizować, oceniać i wybierać. Konieczne jest do tego duże doświadczenie ogólnogospodarcze oraz mało znana metoda analizy dynamiki systemowej, opracowana przez autora już dość dawno[2]). Nie są tu przydatne doświadczenia partyjne, ani mentalność sklepikarza czy księgowego. Oczywiście wykluczamy tu prowizje i łapówki ze strony poszczególnych zainteresowanych podmiotów gospodarczych.

Bez takiego podejścia nie da się przezwyciężyć kryzysu i stymulować wzrost gospodarczy.

                        2. Kierować się efektami systemowymi a nie lokalnymi

2.1  Trzeba pamiętać, że to, co dla jednego podmiotu gpspodarczego jest wydatkiem, dla innych podmiotów w systemie (dla przedsiębiorstw, pracowników i dla funduszy publicznych) jest przychodem i stanowi częściowo składnik dochodu narodowego (PKB). Również, to co dla danego podmiotu jest przychodem stanowi jednocześnie wydatek innych podmiotow w systemie.

2.2   I tak około 45 do 50 % kosztów pracy, ponoszonych przez pracodawcę  na zatrudnionych pracowników, trafia w różnej formie (składek zdrowotnych, ubezpieczeniowych, emerytalnych i podatków) do budżetów i funduszy publicznych państwa.

2.3  Podobnie, średnio od 25 do 30 % wartości sprzedaży wyrobów i usług krajowego przedsiębiorstwa produkcyjnego (polskiej własności, powiązanego z kooperantami krajowymi) staje się w efekcie przychodem budżetu państwa i samorządów oraz różnych funduszy publicznych.

2.4  Systemowy, sumaryczny efekt działalności tych krajowych przedsiębiorstw jest zwykle dodatni (występuje dodatni efekt mnożnikowy), przyczyniając sie do wzbogacenia kraju. Dlatego doprowadzanie do upadku tych przedsiębiorstw jest „samobójstwem budżetowym” państwa.

2.5  W okresie recesji i dużego bezrobocia zasadą mądrej polityki gospodarczej państwa jest obrona zatrudnienia i działalności każdego krajowego (jak wyżej) przedsiębiorstwa i instytucji. Środki budżetowe przeznaczane na tę obronę są bowiem zazwyczaj mniejsze od wpływów budżetowych uzyskiwanych w wyniku działalności bronionych przedsiębiorstw oraz od wydatków budżetowych na zapomogi i zasiłki dla bezrobotnych.

2.6   Skutecznymi środkami państwowego wspierania i obrony krajowych (jak wyżej) przedsiębiorstw, znajdujących się w trudnej sytuacji ekonomicznej, są zazwyczaj:

• inspiracje dotyczące obniżki kosztów czy modernizacji,
• ulgi podatkowe i kredytowe, częściowe umorzenia zadłużenia,
• zwiększona osłona przed konkurencyjną zagraniczną produkcją (w kraju i z importu),
• dotacje dla obniżenia cen zbytu (krajowych czy eksportowych),
• wprowadzenie przymusowego zarządu państwowego,
• inne pośrednie środki.

2.7  Nie jest prawdą, że w okresie recesji i dużego bezrobocia, stosowanie tych środków do interwencji państwa w gospodarkę jest szkodliwe czy niemożliwe. Środki te stosują wszystkie rozwinięte, suwerenne kraje świata, gdy ich gospodarka i przedsiębiorstwa znajdą się w sytuacji kryzysowej. Każde państwo ma suwerenne prawo i obowiązek obrony swej gospodarki i pracy swoich obywateli.

2.8  Zagraniczne przedsiębiorstwa działające w Polsce (produkcyjne i handlowe, także supermarkety) zachowują się odmiennie od wskazanych powyżej przedsiębiorstw polskich. Przeważnie korzystają one z zagranicznych dostaw i kooperantów, zagranicznych kapitałów, usług finansowych i prawnych, opłat licencyjnych i innych oraz tam odprowadzają swoje zyski. Dlatego za granicę kierują one główną część swoich przychodów osiąganych w kraju i działają w gospodarce oraz w rozliczeniach międzykrajowych jak pompa ssąco-tłocząca. Ponadto działalność tych zagranicznych przedsiębiorstw na polskim rynku zwykle marginalizuje i niszczy polską konkurencyjną produkcję i blokuje jej rozwój w przyszłości. Są to wszystko negatywne skutki systemowe, zmniejszające a nie zwiększające aktywność gospodarczą kraju i dochody publiczne państwa. Straty te mogłyby wyrównać tylko specjalne, wysokie podatki, ale tego się nie stosuje, a na dodatek większość zagranicznych przedsiębiorstw jest zwolniona nawet z opłacania zwykłych podatków. Takich zagranicznych „inwestorów” nie wolno zapraszać i gościć w kraju. Mniej szkodliwe są te nieliczne zagraniczne zakłady produkcyjne, które pracują głównie na eksport i stamtąd czerpią swe przychody.

2.9  Trafność wyboru korzystnego dla kraju przedsięwzięcia gospodarczego zależy, jak wskazano powyżej, od prawidłowości identyfikacji i uwzględnienia wszystkich krajowych skutków tego przedsięwzięcia, bezpośrednich , pośrednich i wtórnych.  Temu racjonalnemu wymaganiu stoi na przeszkodzie, zalecana przez Unię Europejską, praktyka wyboru projektu i wykonawcy przedsięwzięcia w postępowaniu przetargowym, uwzględniająca zwykle tylko bezpośrednie i mierzalne koszty i efekty, z pominięciem większości skutków systemowych. Jest to praktyka bardzo prosta i dogodna dla bezmyślnych urzędników i administratorów gospodarczych, sprzyjająca też zagranicznym przedsiębiorstwom, ale bardzo szkodliwa dla kraju. Dlatego trzeba zdecydowanie ograniczać stosowanie tak uproszczonej procedury przetargowej.

2.10    Tylko ogólna, systemowa, krajowa analiza gospodarcza pozwala wskazać najbardziej racjonalne i priorytetowe, rozwojowe przedsięwzięcia gospodarcze i wybrać je do realizacji w kraju z pośród wielu przedsięwzięć potrzebnych i możliwych. Jedynie wyjątkowo i przypadkowo te nasze krajowe priorytety mogą być zgodne z priorytetami Unii Europejskiej, dobieranymi do zupełnie innych warunków. Dlatego nie wolno z góry akceptować i realizować obcych priorytetów.

3. Wykorzystać możliwości samofinansowania wzrostu gospodarczego

3.1  Normalna, rentowna działalność przedsiębiorstwa może obejmować jego wydziały i komórki wewnętrzne  o zróżnicowanej rentowności, a nawet przy jej braku. O działalności rentownego przedsiębiorstwa można też powiedzieć, że realizuje przedsięwzięcia  samofinansujące się wewnętrznie. Podobna sytuacja dotyczy również krajowego systemu gospodarczego, w stosunku do wielu działających w nim podmiotów. Można i tu wyszukać, zainicjować i tak zorganizować współpracę niektórych podmiotów, aby ich wspólna działalność gospodarcza miała charakter rozwojowy i dokonywała się na zasadzie samofinansowania i zwiększania dochodów publicznych [3]).

3.2       Istnieją w krają niektóre  fragmenty gospodarki, w których jest możliwe i potrzebne angażowanie środków publicznych  na działalność gospodarczą  w warunkach samofinansowania. Dotyczy to szczególnie przypadków  podtrzymania  upadającej produkcji krajowej. Samofinansujące dotacje budżetowe podtrzymują zarówno działalność istniejących przedsiębiorstw jak i same budżety publiczne. Korzystne warunki samofinansowania dotyczą także utrzymania w kraju, a nawet rozwoju potrzebnej produkcji antyimportowej oraz sfery badań i wdrożeń. Ważnym przykładem jest tu utrzymanie krajowych kopalń i wydobycia węgla, zamiast wielkiego importu tego paliwa.

3.3       Duże możliwości podtrzymania krajowej wytwórczości i budżetów publicznych (na warunkach samofinansowania) tkwią w racjonalizacji wydatków i zakupów poblicznych (wydatków wszystkich instytucji budżetowych). Około połowy produktu krajowego brutto PKB przepływa przez te budżety i fundusze publiczne, a więc właściwe kierowanie tych wydatków ku podmiotom krajowym może w znacznej części powrócić do budżetów w postaci dodatkowych  wpływów.

3.4       Konkretne możliwości  samofinansowania  określonego  programu, przedsięwzięcia czy konkretnych zakupów publicznych, zależą od struktury wydatków realizacyjnych, a w tym od zakresu bezpośrednich i pośrednich, krajowych  powiązań kooperacyjnych oraz od  warunków krajowego systemu gospodarczego i jego otwarcia na  import.  Te możliwości  trzeba  analizować. obliczać oraz  wykorzystywać.

3.5       Jest możliwe i celowe opracowanie  projektów specjalnych , państwowych programów rozwojowych, np w zakresie budownictwa, gospodarki morskiej, wyposażenia armii i obronności,  realizowanych przez specjalnie tworzone, kompłeksowe struktury  realizacyjne, dostosowanych do poszerzonych warunków samofinansowania (z wykorzystaniem wyjątków, zastrzeżeń i nadzwyczajnych możliwości w stosowaniu dyrektyw Unii Eurapejskiej).

3.6       Władze państwowe powinny w sposób planowy dążyć do poszerzenia możliwości samofinansowania krajowych programów  rozwojowych  i zmniejszenia  zależności od  kapitału zagranicznego, w  wynikn :

• większej, celowej  polityki importu  i eksportu,

 •        utrzymania   waluty krajowej  i przywrócenia kontroli jej wymienialności,

• odbudowy państwowego, komunalnego i spółdzielczego sektora finansów i ubezpieczeń, a w tym |państwowego Banku Inwestycyjnego, kreującego tanie  kredyty  rozwojowe,
  • ograniczenia  ucieczki kapitału w sferę spekulacji  finansowych  (podatek J. Tobina i inne).

3.7       Problematyce systemu gospodarczego, studiów strategicznych, samofinansowania wzrostu i programowania rozwoju należy przywrócić właściwe miejsce w nauce i praktyce gospodarczej. Trzeba przypomnieć i popularyzować wielkie, pozytywne doświadczenia  krajowe i zagraniczne z przełamywania światowego kryzysu w okresie międzywojennym oraz z okresu odbudowy powojennej dwudziestego wieku, a  także doświadczenia  samofinansowania  inwestycji  w PRL.

3.8  Konieczne jest odrzucenie fałszywej  i skompromitowanej ideologii i praktyki gospodarczej – “niewidzialnej ręki wolnego rynku” (niejasnych interesów, anonimowych graczy,  korupcji i przestępstw,  przy braku kontroli  i odpowiedzialności ).