POLSKA TOŻSAMOŚĆ NARODOWA

POLSKA TOŻSAMOŚĆ NARODOWA W  EUROPIE

Prof.zw. dr hab. Kazimierz Łastawski

 

Problem tożsamości zajmuje coraz więcej uwagi badaczy, ze względu na postępujące w Europie procesy integracyjne, rosnące wpływy globalizacji, rozwijające się migracje oraz oddziaływania prymitywnej kultury masowej o charakterze kosmopolitycznym.[1] Zjawiska kryzysowe i występujące w ich trakcie nasilone niepokoje ludzi i narodów skłaniają na ogół do podkreślenia „odrębności” i do wyraźniejszego utożsamiania się ze wspólnotą narodową.   Jednocześnie z tym dają o sobie znać problemy izolowania się pojedynczych osób i grup ludzkich od wspólnot narodowych.[2]

Tożsamość (ang. „identity”) jest „esencją” każdej wspólnoty narodowej. Łączy dorobek kulturowy, przyjęte wartości, idee, symbole i stereotypy utrwalone w języku, obyczajach oraz tkwiące w ludzkiej świadomości. W literackiej formie wartości tożsamości narodowej prezentuje Jadwiga Żylińska pisząc: „Mury można zburzyć, krajobraz przeorać czołgami, napisy na ścianach zamalować, granice zmienić, ludzi zdziesiątkować, przesiedlać lub zamknąć, ale nie można unicestwić świata symboli obecnych w podświadomości spadkobierców”.[3]

Tożsamość narodowa nie istnieje w sterylnej postaci. Losy narodów są skomplikowane i złożone, rozwijały się przy zmiennych granicach, współpracowały ze sobą, ale również toczyły spory, a nawet walki. Członkowie narodów ulegali wpływom silniejszych sąsiadów, podlegali asymilacji bądź też emigrowali poza obszar zamieszkania. Przy tradycyjnych siedzibach narodowych tworzyły się pogranicza, na których ścierały się wpływy różnych narodów.

Na kształt polskiej tożsamości narodowej wpływają zasadnicze wartości „cywilizacji europejskiej” („cywilizacji zachodniej”, „cywilizacji chrześcijańskiej”). Tożsamość ta kształtowała się przez stulecia we współdziałaniu z przodującymi kulturowo krajami zachodnioeuropejskimi.[4] W jej rozwoju występowały zjawiska współpracy i konfrontacji wartości „własnych” z uznanymi za „obce”[5].  Wytyczanie granic między wartościami kulturowymi narodów europejskich, a cechami tożsamości polskiej wymaga  zachowanie rozwagi w ocenach i nie bezrozumnego naśladownictwa, ale zachowania godności narodowej.

 

1. Najistotniejsze cechy tożsamości europejskiej.

 

Europa była i jest pluralistyczna, zróżnicowana językowo i kulturowo, ale wiele cech jej dziedzictwa jest zbieżnych, a nawet komplementarnych. Podstawy historycznej tożsamości Europy tworzyły: [6]

a)     Greckie tradycje kulturalno-intelektualne i etyczne;

b)    Rzymskie tradycje państwowe i prawne;

c)     Uniwersalistyczne wartości chrześcijańskie.

Bazę dla całej cywilizacji europejskiej tworzyła kultura antycznej Grecji. Wielcy myśliciele greccy, tacy jak Sokrates, Platon czy Arystoteles tworzyli podstawy wiedzy dla filozofów i pisarzy politycznych całej Europy.[7] Duchową jedność Europy przez całe wieki kształtowały klasztory, katedry w dużych miastach oraz centra uniwersyteckie (Bolonia, Paryż, Oxford, Cambridge, Padwa, Praga, Kraków). Podtrzymywanie intelektualnej, artystycznej i literackiej jedności Europy ułatwiały również główne stolice kontynentu (Ateny, Rzym, Paryż, Londyn, Akwizgran, Berlin). Rozwój nauki i upowszechnianie wykształcenia sprzyjają utrwaleniu europejskiego dorobku kulturowego i wzajemnemu przenikaniu się dorobku kultur narodowych.

Współczesne cechy tożsamości europejskiej są trudne do jednoznacznego ujęcia. Podstawę jej stanowią utrwalone reguły demokracji, trójpodział władz i troska o człowieka. W Europie doszło do powszechnego rozwoju oświaty i nauki oraz upowszechnienie wykształcenia wyższego. Po reformach oświeceniowych ukształtował się pluralizm światopoglądowy i polityczny. Europa prezentuje naukowy obraz świata oraz rozdział między kulturą religijną i świecką.[8] Jej rozwiązania w zakresie demokracji, parlamentaryzmu, praw człowieka, pluralizmu politycznego i wolności mediów służą za wzór przeobrażeń na innych kontynentach.[9]

Na kształtowanie współczesnej tożsamości europejskiej wpływa wiele czynników, takich jak: wspólne dziedzictwo kulturowe i religijne, organizacje paneuropejskie (Rada Europy, OBWE, Europejska Agencja Kosmiczna, Europejski Trybunał Praw Człowieka, Unia Europejska, Europejski Bank Odbudowy i Rozwoju), instytucje ponadnarodowe (Parlament Europejski, Komisja Europejska, Europejski Bank Centralny) i działania ponadnarodowe (unia celna, wspólne misje wojskowe, wybory bezpośrednie do   Parlamentu Europejskiego, działania Europejskiej Służby Działań Zewnętrznych). Są dążenia do organizacji ogólnoeuropejskich wydarzeń sportowych (mistrzostwa Europy w piłce nożnej) i  wydarzeń muzycznych  (Kongres Piosenki Eurowizji). Eksponowane są symbole europejskie (flaga, hymn, wspólna waluta).

 

2. Charakterystyczne cechy tożsamości polskiej.

 

Polska tożsamość narodowa kształtowała się równocześnie z tożsamością europejską, często przejmowała i przetwarzała dorobek myśli europejskiej. Stanowiąca jej podstawę kultura polska jest od stuleci powiązana z europejską i zajęła ważne miejsce na mapie kulturowej Europy.[10] Oryginalne cechy narodowej tożsamości ukształtowały się w otoczeniu wielu narodów. Podstawowym budulcem tożsamości narodowej w ocenie Pawła Boskiego są „symbole kulturowe: zarówno te zapisane w żywej pamięci historycznej, jak i te odnoszące się do wydarzeń współczesnych”. [11] Symbole takie jak Józef Piłsudski, Wesele, Pan Tadeusz, Człowiek z marmuru, Jasna Góra, funkcjonują w ramach wiedzy potocznej Polaków, skupiają sieci skojarzeń, znaczeń osobistych i przeżyć, trudnych do zrozumienia tym, którzy nie narodzili się nad Wisłą.

Duży wpływ na kształt tożsamości narodowej wywiera trwały potencjał kulturowy państwa, skupiający zbiory muzealne, kompleksy zabytkowe, biblioteki, dzieła sztuki, ogólny poziom wykształcenia społeczeństwa, stan uczelni, prężność i znaczenie funkcjonujących instytucji kulturalnych oraz utrwalone tradycje i zwyczaje. Istotna jest również pamięć wspólnej przeszłości.[12] Pojęcie tożsamości narodowej w Polsce używane jest niekiedy zamiennie z określeniami: „tożsamość cywilizacyjno-kulturowa”,[13] „tożsamość kulturowa”, „etos polski” czy „polskość”.[14]

Najbardziej charakterystyczne cechy polskiej tożsamości narodowej to:

a). Idee i dążenia wolnościowe.

Polska słynęła w Europie z tradycji wolnościowych, zwłaszcza ze znaczących wolności szlacheckich. Polacy wielokrotnie podejmowali walki zbrojne o wolność . W czasie zaborów doszło do powstań lat 1794, 1830 i 1863. Wielu znanych Polaków uczestniczyło w walkach o wolność innych krajów w myśl hasła „za wolność naszą i waszą”, stawiającego „znak równości między celami polskimi, a uniwersalistyczną koncepcją wyzwolenia narodowego”.[15] Polacy organizowali trzy powstania śląskie i powstanie wielkopolskie oraz powstanie warszawskie 1944 roku przeciwko Niemcom. Po II wojnie światowej wystąpiły najliczniejsze w Europie dążenia wolnościowe społeczeństwa przeciwko autorytarnej władzy w latach 1956, 1968, 1970, 1976, 1980-1981.

Wśród Polaków występuje również „wolność od”, czyli chęć unikania nakazów i zakazów, pragnienie wyzwalania się z jakichkolwiek ograniczeń, nawet zarządzeń porządkowych.[16] Zbigniew Bokszański wskazuje też na dążenie Polaków do „sprywatyzowanej samowoli”, w myśl hasła „Wolność Tomku w swoim domku”.[17]

b). Duże wpływy katolicyzmu.

Wartości religijne ściśle zespoliły się z kulturą i obyczajami polskimi, a kultura narodowa łączy polskość (polonitas) i chrześcijańskość (christianitas).W ocenie Krzysztofa Koseły między polskością i katolicyzmem ukształtowała się „splątana tożsamość”.[18] W latach zaborów Kościół katolicki stał się depozytariuszem polskiej tożsamości i niezawisłości narodowej. Bronił nie tylko wiary, lecz także praw narodu przeciw zaborcom. Eksponował potrzebę utrwalania wspólnoty religijnej Polaków, okrążonych przez prawosławną Moskwę, luterańskie Prusy, kalwiński Siedmiogród i mahometańską Turcję. W Europie ukształtował się nawet stereotyp „Polak – katolik”.[19]

Współcześnie Polacy są najbardziej religijnym narodem w Europie, wśród liczących się krajów kontynentu. Wskazują na to m. in. badania Mirosławy Marody, która dowodzi, że przy średniej europejskiej religijności wynoszące 72,2% ogółu ludności, wskaźnik ten w Polsce wynosi 95,4%.[20] Istotna jest rola hierarchii kościelnej w funkcjonowaniu państwa. Polski katolicyzm w Europie odznacza się szczególnym kultem Matki Boskiej. Bogurodzica to główna pieśń narodowa polskiego rycerstwa. Sanktuarium  Jasnogórskie w Częstochowie jest głównym miejscem kultu maryjnego i najważniejszym miejscem pielgrzymkowym w Polsce. Uznaje się Matkę Bożą za Królowę  Polski,  a przy wielu drogach  kraju wyrastają  poświęcone jej  kapliczki .[21]

c). Pozostałości etosu szlacheckiego.

W Polsce stan szlachecki był najliczniejszy ze wszystkich krajów europejskich.[22] Utwierdzały jego pozycję tradycje wolnej elekcji, ograniczenia władzy monarchy, wolność podatkowa, swoboda wypowiedzi oraz przywilej „niemnem captivabimus” zapewniający , że szlachcica nie można więzić bez wyroku sądowego. Polski naród „szlachecki” duże znaczenie przywiązywał do symboli (herb, pieczęć) ubioru i obyczaju. Po oficjalnej likwidacji przywilejów szlacheckich dalej utrzymują się pozostałości szlachetczyzny: dążenia do utrzymywania hierarchiczności i przywilejów, poczucie „pańskości”, tradycje ucztowania, wystawne uroczystości rodzinne (chrzciny, pierwsze komunie, wesela), bale charytatywne „dobrze urodzonych”, itp.[23]

d). Cechy romantyczne.

Kultura polska zachowuje wiele treści symboliczno-romantycznych,[24] takich jak: dominację „serca” nad „rozumem”, skłonność do poświęceń za wspólną sprawę, niechęć do kompromisu, gloryfikację konspiracji. Romantyzm eksponował improwizację, która dziś utrudnia sprawowanie władzy w Polsce. W działaniach polityków polskich  dochodzi do wzniosłych gestów, rozbijających się o realia rzeczywistości. Występują rozbieżności między romantycznym maksymalizmem haseł i idei, a złożonymi realiami kraju. Taki charakter miało eksponowanie haseł „drugiej Japonii”, „drugiej Irlandii”, czy kabotyńskiego hasła „Nicea albo śmierć”.

Przez wiele wieków Polska charakteryzowała się tolerancją narodową i religijną. Wieloetniczność i wielowyznaniowość wzbogacała kulturowo kraj, chociaż prowadziła niekiedy do napięć wewnętrznych. Sprzyjała osadnictwu na ziemiach polskich przedstawicieli innych narodów. Tolerancję utrwalała konstytucja wolności religijnej uchwalona przez sejm konwokacyjny w 1573 roku (konferencja warszawska). Gwarantowała ona swobody wyboru wyznania w zakresie większym aniżeli w innych krajach Europy. Pozwalało to na tworzenie z Polski pomostu między katolicyzmem i prawosławiem, poprzez kościół unicki, który przyłączył się do kościoła katolickiego, zachowując prawosławny ryt liturgiczny.

Wielu autorów wskazuje na szczególne cechy charakteru narodowego Polaków. W ocenie Edmunda Lewandowskiego wpływały na niego głównie: brak absolutyzmu państwowego w dziejach narodu polskiego, brak rewolucji burżuazyjnej podobnej krajom zachodnioeuropejskim, słabości rodzimego mieszczaństwa, szczególna rola inteligencji oraz ideologia katolicka.[25]

Charakterystyczne cechy polskiej tożsamości wyrażają kształtowane przez wieki wydarzenia i wartości narodowe: [26]

– ważne akty dziejowe narodu (chrzest Polski, unia polsko-litewska, powstanie

odrodzonego państwa polskiego w 1918 roku);

– twórczość wielkich artystów (Jana Matejki, Stanisława Wyspiańskiego, Ignacego

Paderewskiego, Fryderyka Chopina);

– epopeje narodowe (Pan Tadeusz A. Mickiewicza, Trylogia H. Sienkiewicza);

– wielkie postacie narodowe (Tadeusz Kościuszko, Józef Piłsudski, Jan Paweł II);

– miejsca pamięci narodowej (Wawel, Zamek Królewski w Warszawie, Katyń, Charków,

Miednoje,  Kuropaty, Monte Cassino, rzeź wołyńska);

– miejsca kultu religijnego (Jasna Góra w Częstochowie, Ostra Brama w Wilnie);

– symbole narodowe (flaga biało-czerwona, orzeł biały na czerwonym tle, hymn narodowy);

– język polski oraz doroczne, utrwalone przez wieki obrzędy i zwyczaje narodu polskiego;

– rozpowszechniane w społeczeństwie zachowania, np. gościnność, pomoc potrzebującym.

 

3. Oddziaływania wzajemne kultury polskiej i europejskiej.

 

Polskę z narodami Europy łączy wiele czynników: religijne (poprzez chrześcijaństwo), prawne (poprzez przejmowane reguły prawa), edukacyjne (poprzez przejmowanie wzorów wykształcenia) i artystyczne (poprzez artystów przybyłych z Zachodu).[27] Polska przejmowała, przekształcała i rozwijała wzorce kulturowe oraz inspiracje pochodzące z zewnątrz. Głównym układem odniesienia dla polskich elit umysłowych, dla literatury i myśli politycznej był europejski Zachód.[28] Polacy mieszkający od ponad tysiąca lat w sercu Europy stworzyli własną kulturę etniczną i państwową między Karpatami a Bałtykiem, „przyjęli w X wieku chrześcijaństwo, bronili go w późniejszych wiekach, podjęli i rozwinęli wszystkie ogólnoeuropejskie prądy umysłowe od renesansu po dzisiejsze doktryny społeczne i etyczne.”[29]

W Polsce rozwinęło się : odrodzenie, oświecenie, romantyzm, pozytywizm czy liberalizm. Naśladowano zachodnie style architektoniczne (romański, gotycki, renesansowy, barokowy, klasycystyczny) oraz inne osiągnięcia cywilizacyjne. Z Zachodu Polacy przejmowali teorie naukowe i doktryny filozoficzne, model uniwersytetu, zdobycze medycyny, nowe techniki produkcji i komunikacji, komfort życia miejskiego (kanalizacja, wodociągi, oświetlenie, tramwaje itd.), wzory przedsiębiorczości kapitalistycznej, idee prawne i kodeksy, reguły funkcjonowania państwa demokratycznego, ideowe inspiracje i programy ruchów społecznych, style literackie i artystyczne oraz mody.[30] W okresie średniowiecza nośnikiem kultury europejskiej w Polsce była łacina, upowszechniona przez zakony i szkoły. Później recepcję dorobku kulturowego Zachodu przez Polaków ułatwił wynalazek druku.

Polska położona w centrum Europy przez wieki znajdowała się w „przeciągu wiatrów historii”. Zbyt optymistyczne są jednak stwierdzenia autorów, iż stanowi „serce Europy”.[31] W powszechnej opinii Europejczyków „serce Europy lokuje gdzieś w jednej z zachodnioeuropejskiej metropolii – w Paryżu, Londynie, Berlinie, może też w Brukseli”.[32] Po 1989 roku z politycznego punktu widzenia eksponowano w Polsce hasło „powrotu do Europy”, chociaż geograficznie i cywilizacyjnie funkcjonowała ona w centrum Europy. Strategicznym celem naszego kraju było wówczas dążenie do członkostwa w organizacjach zachodnioeuropejskich.[33] Papież Jan Paweł II w polemice ze zwolennikami „wchodzenia do Europy” mówił: „Nie musimy do niej wchodzić, ponieważ ją tworzyliśmy i tworzyliśmy ją z większym jeszcze trudem aniżeli ci, którym się przypisuje, albo który sami sobie przypisują patent na europejskość”.[34] Część Polaków zbyt łatwo uznawało wyższość cywilizacyjną zachodniej Europy, rodakom przyznając przewagę głównie na polu zalet moralnych: cnót rycerskich, prostoty obyczajów oraz wyjątkowości polskiego ustroju i charakteru narodowego.

Wzór cywilizacyjny Polacy upatrywali najczęściej we Francji, Niemczech i Włoszech. Przez wieki utrzymywały się związki kulturalne Polski z Zachodem.  Władcy polscy rozwijali miasta na prawie niemieckim (magdeburskim) z niemieckimi przywilejami lokacyjnymi.[35] Do głównych miast kraju oraz na Dolny Śląsk, do Prus i na Pomorze Zachodnie napływali osadnicy z Niemiec.  Po wynalezieniu w Niemczech ruchomej czcionki przez Jana Gutenberga przybywali do Polski  drukarze z Niemiec  i tworzyli podstawy polskiej sztuki drukarskiej. Wraz z rozwojem druku rozwinęły się też wpływy różnowierców (kalwinów, arian, luteranów).

Polska uznawała Francję za centrum kultury europejskiej i przejmowała jej bogaty dorobek kulturowy. Na terenie Francji rozwijali działalność: były król Stanisław Leszczyński i książę Adam Czartoryski. Francja była głównym wsparciem dla Wielkiej Emigracji po powstaniu listopadowym. W latach I wojny światowej ułatwiła działania Komitetu Narodowego Polskiego i „błękitnej armii” gen. Józefa Hallera. W latach 1939-1940 wspierała  emigracyjny rząd gen. Władysława Sikorskiego i ułatwiała odtwarzanie armii polskiej. Od 1947 roku w Paryżu rozwinął działalność Instytut Literacki, kierowany przez Jerzego Giedroycia.

Kultura polska zachowała szerokie więzi z uniwersytetami europejskimi, nurtami umysłowymi i osiągnięciami kulturowymi Europy. Z zachodnich uniwersytetów Polacy przejmowali stopnie i  (doktoraty, habilitacje) tytuły naukowe (docentury, profesury) oraz wewnętrzne formy organizacyjne uczelni (senaty, fakultety).[36] Z Norymbergii przybył do Polski rzeźbiarz Wit Stwosz.  Z francuskiego narodu wywodziły się rodziny jednego z największych muzyków polskich , Fryderyka Chopina i malarza Jana Piotra Norblina[37] Twórca 6 tomowego Słownika języka polskiego Samuel Bogumił Linde wywodził się z rodziny szwedzkiej. Rodzina Karola Estreichera („ojca bibliografii polskiej”) miała korzenie austriackie, a wielki historyk dziejów Polski, Joachim Lelewel wywodził się ze spolonizowanej szlachty pruskiej.

W ocenie Aleksandra Gieysztora „Nazwiska Mikołaja Kopernika i Wita Stwosza są wyznacznikami koegzystencji ludności niemieckojęzycznej, osiadłej i przybywającej z krajów niemieckich, i jej twórczości w środowiskach miejskich Królestwa Polskiego”.[38]   Wartościom zachodnim w Polsce przydawano stylu i ducha polskiego, często typowego dla danej dzielnicy czy ziem, stąd Madonny europejskie dały inspirację polskiej Madonnie z Krużlowej czy Najświętszej Marii Pannie z ołtarza Wita Stwosza w Krakowie. Głośny wiersz Do radości,[39] romantycznego twórcy niemieckiego Friedricha Schillera, był inspiracją dla tworzenia Ody do młodości Adama Mickiewicza.

W dziejach Europy i Polski występowało zjawisko obejmowania tronów przez władców pochodzących z różnych krajów. Na tronie polskim zasiadali: Henryk Walezy (z Francji), Stefan Batory (z Węgier), Zygmunt III Waza i Władysław IV (ze Szwecji), August II i August II (z Saksonii). Władcy polscy panowali też w innych krajach europejskich (Czechy, Węgry). Królowie polscy brali często za żony przedstawicielki innych narodów. Bardzo znaczącą rolę kulturową w Polsce odegrała przybyła z Włoch żona Zygmunta Starego królowa Bona.

Na polskie wartości kulturowe wpłynął wyraźnie zachodni model życia, oparty na wolności, indywidualizmie i demokracji. W pewnym stopniu wpływali na nie również zamieszkujący ziemie Rzeczypospolitej Litwini, Rusini, Żydzi, Niemcy, Ukraińcy, Ormianie i Tatarzy. Polacy uczestniczyli w pośrednictwie kulturowym między Zachodem i Wschodem. Polska odgrywała rolę pomostu, pośrednika i krzewiciela kultury europejskiej wśród mniejszych państw wschodnioeuropejskich. Ukształtowany w latach panowania Jagiellonów kształt państwa i kultury politycznej Polski stanowił modelowe rozwiązanie dla państw nazywanych przez Jerzego Kłoczowskiego „młodszą Europą”.[40] Na tożsamość polską wpływały również cechy właściwe cywilizacji bizantyjskiej, a zwłaszcza ceremonialność zachowań władzy, wschodnia hierarchiczność społeczna i tradycje autorytarne. Wojny z Turcją i zainteresowanie kresami wpłynęły na wzbogacenie kultury elementami orientalnymi, zapożyczeniami w języku, stroju, broni i sposobie życia szlachty.[41]

W czasach Rzeczypospolitej szlacheckiej następowała polonizacja kulturowa wschodniej Europy, zwłaszcza po zawarciu unii lubelskiej (1569). Kulturę polską na Wschodzie upowszechniano głównie poprzez dyplomatów, kupców, misjonarzy, podróżników, szkolnictwo, sztuki piękne i naukę. [42] Na terytorium Rzeczypospolitej Obojga Narodów zamieszkiwało wiele narodowości, wśród których dominowała  kultura polska. Polska polonizowała  litewsko-ruskich kniaziów i bojarów, rycerzy zachodnioeuropejskich i potomków Kozaków. Jak dowodzi Jerzy Giedroyc „Potrafiliśmy wchłonąć kolonistów niemieckich, z których powstało polskie mieszczaństwo, zasymilowaliśmy znaczne odłamy inteligencji żydowskiej. Spolonizowaliśmy również elity litewskie i ukraińskie. Jesteśmy krajem, który ma wspólnych bohaterów z sąsiadami: Adam Mickiewicz jest wielkim poetą polsko-litewskim, Kościuszko i Traugutt należą zarazem do Polaków i Białorusinów”.[43]

W czasie zaborów na terenie dawnych ziem Rzeczypospolitej kultura polska była  podtrzymywana i rozwijana przez dzieła wielkich twórców, wychowanie rodzinne oraz uroczystości religijne. Szczególną rolę odegrała wielka literatura narodowa, która stała się najważniejszą częścią narodowej tożsamości okresu zaborów.  Gdy zabrakło na mapie Europy państwa polskiego, szczególnego znaczenia nabrały wartości kulturowe, wywierające dominujący wpływ na rozwój świadomości narodowej. Rozproszeni po Europie Polacy wspierali dążenia wolnościowe innych narodów europejskich, zwłaszcza Węgrów, Włochów i Francuzów. Natomiast w polskich powstaniach brali udział Litwini, Białorusini, Ukraińcy, Czesi, Słowacy, Francuzi i Włosi. Łączność intelektualną z Europą podtrzymywały głównie środowiska twórcze, uczelnie i stowarzyszenia oświatowe. Sytuacja pod zaborami komplikowała życie wielkich Polaków, wpłynęła na wybór przez Fryderyka Chopina i Adama Mickiewicza dozgonnego statusu emigrantów, Maria Skłodowska-Curie pozostała na stałe we Francji, a pisarz Henryk Sienkiewicz podróżował po świecie z paszportem rosyjskim. [44]

Polska przez kilka wieków udzielała schronienia społeczności żydowskiej, usuwanej z państw zachodnioeuropejskich. W XVI wieku na terenie Rzeczypospolitej skupiało się około czterech piątych wszystkich żyjących w świecie Żydów.[45] Cieszyli się oni „takimi swobodami, jakich nie dawano im długi czas ani na Zachodzie, ani na Wschodzie”.[46] W Polsce rozwinął się samorząd żydowski o strukturze niespotykanej w innych krajach europejskich. Powstały ziemstwa żydowskie, żydowski trybunał rozjemczy w Lublinie oraz odrębne Sejmy dla Żydów dla Korony i Litwy. Poprzez wieki Żydzi w Polsce stanowili społeczność religijno-narodową, nieskłonną do asymilacji, zachowali własny język, wyznanie i obyczaje. Wykształcona część społeczności żydowskiej polonizowała się i przyczyniła dla rozwoju polskiej kultury.[47]

x         x

x

 

Polska tożsamość narodowa przez wiele wieków ściśle łączyła się z wartościami religijnymi, politycznymi i społecznymi narodów europejskich. Również Polacy rozwijali  ekspansję  kulturową na narody wschodniej Europy. Przejmowali też pewne cechy z dorobku kulturowego ludów wschodnich, zwłaszcza w latach funkcjonowania Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Więcej Polacy korzystali z dorobku głównych krajów europejskich, aniżeli tamte narody korzystały z polskich zdobyczy kulturowych. Wpłynęły na to głównie trudne, złożone losy narodu polskiego, jego ograniczony potencjał gospodarczy i kulturowy oraz ograniczona znajomość języka polskiego w pozostałych krajach europejskich. Polacy powinni racjonalnie oceniać swój  wielowiekowy dorobek, bez ambicji mocarstwowych, ale również bez niepotrzebnego  przejmowania narzucanych rozwiązań.

 

Prof.zw. dr hab. Kazimierz Łastawski-Historyk, politolog, europeista

Wydział Administracji i Politologii

ALMAMER Szkoła Wyższa

W 1976 roku uzyskał tytuł doktora nauk humanistycznych

W 1984 roku habilitował się na Wydziale Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego

Od 2004 roku Kierownik Zakładu Europeistyki Instytutu Politologii UMK.        

Najważniejsze publikacje naukowe
1. Polityka zagraniczna Wielkiej Brytanii w latach 1945-1956 (Warszawa 1979, PWN).
2. Socjaldemokracja wobec bezpieczeństwa Europy po II wojnie światowej  (Warszawa 1986, PWN).
3. Dylematy współistnienia (Warszawa 1987, Wydawnictwo Bellona).
4. Racja stanu Rzeczpospolitej Polskiej (Warszawa 2000, WSP TWP).
5. Od idei do integracji europejskiej (Warszawa 2003 i 2004, WSP TWP).
6. Polskość w Europie. Polska tożsamość narodowa w jednoczącej się Europie  (Warszawa 2004, MON).
7. Historia integracji europejskiej- /Toruń 2009, 2011/

8 “Polska racja stanu po wstąpieniu do Unii Europejskiej”/Warszawa 2009/

Członek Światowej Rady Badań nad Polonią