Jacek Andrzej Rossakiewicz
Na kanwie wydarzeń związanych z publikacją APELU O ALTERNATYWĘ, Josepha Beuys’a w Polsce, w dniu 10.12.1981, czyli kto się boi idei demokracji bezpośredniej?
„Po raz pierwszy tekst “Apelu” ukazał się w Polsce w kolejnym numerze dwumiesięcznika “SZTUKA”, wydanym 10.12.1981 na otwarcie KONGRESU NAUKI POLSKIEJ. Pierwsze egzemplarze pisma zostały dostarczone jego uczestnikom podczas inauguracji obrad. Z dniem ogłoszenia stanu wojennego- 13.12.1981 – cały nakład został natychmiast, wprost z drukarni, skierowany na przemiał, a redaktorzy “SZTUKI” odpowiedzialni za opublikowanie tego tekstu obłożeni natychmiast – unikalnym nawet w warunkach stanu wojennego – całkowitym zakazem pracy”. (H.C.)
Apel niemieckiego artysty J. Beuys’a z roku 1978 ukazuje potrzebę budowy trzeciej drogi dla Europy i świata, bowiem już wtedy jasne było dla Beuys’a, iż kapitalizm i komunizm to dwie formy zniewolenia współczesnych społeczeństw. Beuys (1921-1986) uważał, iż możliwość zmiany istnieje w krajach położonych na peryferiach tych systemów. Stąd jego zainteresowanie sytuacją w Irlandii, a także w Polsce.
(Dzisiaj diagnoza Beuysa potwierdza się. Zmiany w Europie zachodzą w Islandii, na Węgrzech. Powinny zajść w Grecji, Portugali, Hiszpanii, na Bałkanach i ponownie w Polsce. Zmiany zachodzą także z dala od centrów dawnej imperialnej władzy; w krajach Ameryki Łacińskiej: Brazylia, Argentyna, Boliwia.)
Beuys starał się wywrzeć wpływ na autentycznie patriotyczne środowisko Solidarności, na świadomość rodzącego się ruchu obywatelskiego w Polsce. Jego myśl była sprzeczna z propagowaną przez działaczy KOR-u ideą świetlanej przyszłości Polski w ramach zachodniej „demokracji” i gospodarki kapitalistycznej. Niemiecki artysta zbyt dobrze znał realia tamtejszych społeczeństw, fasadowość demokracji opartej na sile i niesprawiedliwości lichwiarskiego kapitału, aby przeciwstawiać komunistyczną formę dyktatury – dyktaturze finansowej.
Po odsunięciu od władzy Edwarda Gierka, który „w czasie rozmów z Breżniewem na Krymie odrzucił możliwość wykorzystania wojska i milicji do ‘negocjacji’ ze strajkującymi w Polsce robotnikami” (wg Paweł Bożyk, Prawda o długach Gierka), nastąpiła w części kierownictwa PZPR tendencja do eskalacji zadłużania Polaków oraz prowokowanie napięć społecznych poprzez magazynowanie i wywóz żywności do ZSRR (tradycyjnie) oraz na Węgry. Sytuacja ta sprzyjała rzekomej opozycji lub wręcz była prowokowana przez ówczesną rzekomą opozycję. Męczeńska śmierć Ks. Jerzego Popiełuszki stała się punktem zwrotnym w pozbawianiu PZPR ostatnich form autentycznego obywatelskiego poparcia. Polityczne aspiracje opozycji oparte na prostym micie powszechnego bogactwa prowadziły ją do sukcesów. Partia w rękach manipulantów stała się użytecznym narzędziem destrukcji , zaś działacze partyjni bezwiednie lub cynicznie ułatwiali opozycji zadanie przejęcia władzy. Jeżeli byli przeciwni nie potrafili tego ani przekonująco wyrazić, ani temu skutecznie i mądrze przeciwdziałać.
W takiej sytuacji na polskiej scenie pojawił się „Apel o alternatywę” Josepha Beuysa. Był nieoczekiwany i niegroźny, bo oderwany od konkretnego środowiska politycznego. Przygotowany i wydany jako zjawisko artystyczne, na dodatek trudno zrozumiałe dla przeciętnego miłośnika kultury, dla którego sztuka konceptualna była zazwyczaj albo całkowitym nieporozumieniem albo wręcz kpiną z publiczności.
Kto zatem przestraszył się „Apelu o alternatywę”? Moim zdaniem jedynie korowska rzekoma opozycja. Tylko ludzie lansujący ideał demokracji kapitalistycznej, jako najlepszej i wręcz jedynej drogi dla Polski, mogli obawiać się idei Beuys’a. Dla władzy partyjnej idee zawarte w Apelu były w zasadzie korzystne. Beuys krytykował komunizm i socjalizm, ale kapitalizm był dla niego system równie wrogim człowiekowi, więc droga ku niemu nie miała sensu. Postulowany przez opozycję kierunek przemian zostałby podważony i mógłby zostać zastąpiony rzetelnymi ideami Beuysa, Keynesa lub wielu polskich ekonomistów nastawionych krytycznie do ówczesnych realiów. „Apel o alternatywę” skutecznie obalał mit zachodniej demokracji, na którym było budowane ślepe poparcie dla zmian ustrojowych w Polsce. Po usunięciu przeszkody, którą widzieli zapewne tylko zwolennicy finansowego totalitaryzmu, został w Polsce wprowadzony lichwiarski system pieniądza dłużnego. Praktycznie była to najważniejsza (podstawowa) zmiana jaką wprowadziła tzw. transformacja ustrojowa
Beuys zmarł w 1986 roku, był – moim zdaniem- najwybitniejszym artystą II połowy XX wieku. Tworzył nie tylko dzieła sztuki plastycznej w jej rozumieniu tradycyjnym, ale przede wszystkim idee: dzieła „plastyki społecznej” i „rzeźby niewidzialnej”, czyli formy naszego myślenia o świecie – po to aby w nim sensownie i skutecznie działać, w zgodzie z najlepszymi europejskimi tradycjami. Beuys był zwolennikiem demokracji bezpośredniej, przyczynił się do rozwoju tej idei w XX wieku. Był profesorem Akademii Sztuki w Düsseldorfie i autentycznym autorytetem dla studentów, charyzmatycznym artystą. Założył Niemiecką Partię Studentów, Organizację na Rzecz Utworzenia Demokracji Bezpośredniej w Drodze Referendum, a wraz z Heinrichem Böll’em zorganizował Free International University (FIU) w celu prowadzenia badań interdyscyplinarnych. Manifest FIU (1973, EN) https://sites.google.com/site/socialsculptureusa/freeinternationaluniversitymanifesto
Apel o alternatywę był najlepszą opcją dla Polski w czasie Solidarności. Zespołem autentycznych i kulturotwórczych idei cywilizacyjnych. Został on wyeliminowany i zapoznany. Apel o alternatywę do dzisiaj jest spychany w strefę zmowy milczenia, zamiast być wykorzystywanym twórczo ze względu na potencjał w nim zawarty. W miejsce idei Beuys’a ukuto powiedzenie: „There is not alternative” – owo słynne: „TINA”.
(W polskiej publikacji „ANTY-TINA” z roku 2005 Jacek Żakowski także nie wspomina o Beuys’ie, jako o twórcy antykapitalistycznego ruchu. Książka Żakowskiego to zapis rozmów z ludźmi z lat 2003-2004)
Myśl Beuys’a warta jest uwagi. Więcej – jest to przykład twórczego, interdyscyplinarnego myślenia, którego znajomość powinna być cechą każdego wykształconego Europejczyka.
Fragment:
Apel ten jest skierowany do wszystkich ludzi europejskiego kręgu kultury i cywilizacji. Przełom ku nowej przyszłości dokona się wówczas, gdy w obszarze Europy pojawi się ruch, który poprzez swoją siłę odnowy zniesie bariery pomiędzy Wschodem i Zachodem i zasypie przepaści pomiędzy Północą i Południem. Zaczątkiem jego mogłoby być – powiedzmy – postanowienie mieszkańców Europy Środkowej, by działać w kierunku wyznaczonym niniejszym Apelem. Gdybyśmy my, obecnie w Europie Środkowej w ramach naszych państw i społeczeństw zaczęli kroczyć drogą odpowiadającą wymogom czasu, drogą współżycia i współdziałania – fakt ten musiałby promieniować wyraziście na każde miejsce w świecie.
Apel o alternatywę (pełny tekst PL) zamieszczony jest tutaj: http://www.rossakiewicz.pl/demokracja/df19_Joseph_Beuys_apel.html
Joseph Beuys, Aufruf zur Alternative
Erstveröffentlichung in der Frankfurter Rundschau am 23. 12. 1978
http://www.themen-der-zeit.de/content/Aufruf_zur_Alternative.424.0.html
Jacek Andrzej Rossakiewicz
Najnowsze komentarze